هنگامی‌که بیمار جهت معاینه­ دندانپزشکی به مراکز درمانی مراجعه می­نماید، ابتدا تاریخچه  پزشکی و دندانپزشکی وی گرفته‌شده  و مروری کلی بر سلامت دستگاه­های متفاوت بدن صورت می­گیرد. سپس معاینه­ کامل دندانپزشکی انجام می­گردد و در صورت لزوم کلیشه رادیوگرافی تجویزشده و پس از تکمیل فرایند معاینه و تشخیص، نوبت به انجام اقدامات درمانی می­رسد. معاینه­ دندانپزشکی تنها به معاینات دندانی (لقی، پاسخ به سرما و گرما و تست حیات پالپ و…) محدود نمی‌شود، بلکه شامل معاینه بافت نرم، غدد بزاقی، عضلات جونده، مفصل گیجگاهی فکی، اعصاب،گردن و غدد لنفاوی نیز  می­باشد. در این مقاله به بررسی  اهمیت معاینه گردن به‌عنوان جزئی از معاینات معمول دندانپزشکی می­پردازیم.

معاینه دقیق توده‌های گردنی نیازمند برخورداری از دانش مناسب در رابطه با آناتومی ناحیه، تشخیص افتراقی توده‌های گردنی و نحوه قرارگیری شبکه غدد لنفاوی است. درگیری غدد لنفاوی(لنفادنوپاتی) و ضایعات پوستی (کیست سباسه) در هر ناحیه از گردن می­تواند دیده شود. شبکه­ غدد لنفاوی مانند یقه‌ای گردن را در برگرفته و هرکدام از غدد لنفاوی بسته به اینکه در کدام ناحیه واقع باشند درناژ لنفاوی بافت­های خاصی را بر عهده‌دارند.

علاوه بر موارد مذکور، معاینه  گردن به دست­هایی آزموده و باتجربه نیازمند است چراکه معاینه این ناحیه بیشتر بر پایه حس لامسه می‌باشد. اما جهت تسهیل تشخیص افتراقی توده‌های گردنی آنچه  می­تواند بیش از هر چیز کمک‌کننده باشد تقسیم‌بندی نواحی گردن و بررسی محتمل‌ترین ضایعات با توجه به ناحیه  درگیری است. برای مثال ناحیه  جنب گردنی، مدین – پارامدین، تحت‌فکی، تحت چانه‌ای و ناحیه  باروتید.

غدد لنفاوی به‌طور معمول قابل لمس نیستند اما می­توانند  در هر یک از مناطق فوق‌الذکر به دلیل عفونت و التهاب بافت­هایی که درناژ می­کنند دچار التهاب یا لنفادنیت شده و قابل‌لمس و گاه  دردناک گردند و در برخی مواقع پس از رفع التهاب، غدد لنفاوی به‌اندازه‌ی اولیه برنمی‌گردند و هایپرپلازی خوش‌خیم لنفاوی ایجاد می­گردد .(تصویر۱)

تصویر۱: هایپرپلازی خوش‌خیم لنفاوی در ناحیه تحت چانه‌ای (شایع­ترین توده گردنی)

لنفادنتیت های منتشر گردن  می­توانند با بیماری‌های عفونی مرتبط باشند و در صورت مشاهده  نیازمند بررسی دقیق سایر غدد لنفاوی بدن و گاه­ تجویز رادیوگرافی، بررسی‌های آزمایشگاهی  و ارجاع جهت معاینات تخصصی پزشکی می‌باشند .

هم‌چنین غدد لنفاوی ممکن است دچار تومور بدخیم اولیه (لنفوم) و یا ثانویه (متاستاز ) شوند. متاستاز از کارسینوم (بدخیمی )های سایر نواحی سر و گردن  بسته به ناحیه  درگیری می­تواند یک یا تعدادی از غدد لنفاوی را در مناطق درناژ کننده خاص خود در گردن درگیر کند .(تصویر۲) گاه اولین علامت یک بدخیمی به‌صورت لنفادنوپاتی گردنی مشاهده می­شود که دندان‌پزشک در تشخیص اولیه آن نقش مهمی ایفا می­کند. از این جمله می­توان به سرطان‌های نازوفارنکس(ناحیه  بینی_حلقی)اشاره نمود. هم‌چنین بدخیمی‌های مدیاستن(میان سینه) و دستگاه گوارش نیز می­توانند به غدد لنفاوی فوق ترقوه متاستاز بدهد.

جهت تشخیص لنفادنیت های واکنشی از درگیری‌های تومورال اولیه و ثانویه باید در نظر داشت که با توجه به نقش حس لامسه که پیش­تر به آن اشاره شد، در  معاینه غدد لنفاوی قابل‌لمس، تعداد، اندازه، محل،کانتور، قوام، تحرک، مشخص بودن حدود و درد در لمس باید موردبررسی دقیق قرار بگیرد و در صورت ظن به درگیری تومورال اولیه یا ثانویه­ ارجاع به متخصص بیماری­های دهان  توصیه می­شود.

گروهی  دیگر از ضایعات پاتولوژیک گردن ازجمله آنژین لودویک از عفونت‌های دندانی منشأ گرفته و از اورژانس‌های خطرآفرین  دندانپزشکی محسوب می­گردند. هم‌چنین آبسه فضای مندیبولار نیز از دیگر وضعیت‌های پاتولوژیک گردن  است که اغلب از پوسیدگی‌های وسیع دندانی منشأ گرفته و با حذف عامل عفونت و آنتی‌بیوتیک تراپی و درناژ باید درمان شود.(تصویر۲)

تصویر۲:سمت  راست: متاستاز به غده لنفاوی، سمت چپ: آبسه‌ی فضای مندیبولار

دندان‌پزشک می‌تواند اولین  کسی باشد که متوجه تغییرات غده  تیروئید می‌شود. یکی از فواید معاینات گردن توسط دندان‌پزشکان و بخصوص متخصصین بیماری‌های دهان و فک و صورت، بررسی غده  تیروئید است. زیرا  در صورت لمس یا مشاهده­ تغییرات مربوطه با ارزیابی تاریخچه پزشکی بیمار، وی را به پزشکان فوق تخصص غدد ارجاع می­دهند.(تصاویر۳و۴)در اینجا باید اشاره نمود که گاه متخصصین رشته‌های پزشکی نیز در برخورد با توده‌های گردنی جهت رد عوامل دهانی و دندانی بیمار را به دندان‌پزشک ارجاع می‌دهند که این مطلب نیز بیانگر لزوم احاطه  دندان‌پزشکان بر معاینات ناحیه  گردن است.

تصویر۳: آناتومی غده تیروئید

غدد بزاقی اصلی تحت‌فکی و باروتید از دیگر احشاء گردن هستند که با توجه به انواع بیماری‌های غدد بزاقی (تومورهای خوش‌خیم و بدخیم، التهاب یا سیالادنتیت، عفونت‌های ویروسی و باکتریایی،سنگ غدد بزاقی، انسداد مجرا، افزایش حجم و متاستاز و….) و یا بیماری­های داخلی درگیر کننده  غدد بزاقی (دیابت، شوگرن، سوءتغذیه و…)، معاینه آن‌ها به‌عنوان جزئی از معاینات دندانپزشکی  در دو بخش معاینه بالینی و بررسی عملکرد انجام می­گردد. معاینه بالینی مانند سایر نواحی گردن بیش­تر از طریق لمس غده بزاقی صورت می­گیرد (لمس غده  باروتید به علت موقعیت آناتومیک آن دشوار می‌باشد) و بررسی عملکرد صحیح غده نیز بیشتر از طریق دوشیدن انجام می­گردد تا ضمن ارزیابی کمیت و کیفیت بزاق، انسداد مجرا نیز تشخیص داده شود. علاوه بر معاینه بالینی روش­های متفاوتی نیز برای تصویربرداری غدد بزاقی وجود دارد که در این بحث نمی­گنجد.

از دیگر  توده‌های پاتولوژیک گردن می‌توان به کیست­های رشدی تکاملی مانند کیست تیروگلوسال و برانشیال (تصویر ۴)و تومورهای با منشأ عروق و اعصاب گردن و همچنین اتساع سیستیک عروق لنفاوی (سیستیک هیگروما) اشاره نمود که هر یک با توجه به محل درگیری و خصوصیات توده در هنگام  لمس، تشخیص داده می­شوند.

تصویر۴: سمت راست: گواتر، سمت چپ: کیست برانشیال

با توجه مطالب مذکور و طیف وسیع ضایعات و توده‌های پاتولوژیک در نواحی متفاوت گردن و نقش دندان‌پزشکان در تشخیص اولیه و ارجاع بیمار لازم است که همه­ دندان‌پزشکان اصول صحیح معاینات گردن را فراگرفته و دانش مناسبی جهت تشخیص افتراقی توده‌های این ناحیه کسب کنند تا معاینات گردن به‌عنوان جزئی از معاینات معمول دندانپزشکی انجام گردد. هم‌چنین ارجاع بیمار به متخصص بیماری‌های دهان می­تواند راهکاری مناسب جهت انجام فرایند صحیح تشخیص و درمان توده‌های گردنی باشد.

دکتر شیلان صلاح، متخصص بیماری‌های دهان و فک و صورت (دارای بورد تخصصی)

مشاهده مطالب آموزشی بیشتر

عضویت در کانال تلگرام دنت آنلاین