با پاندمی کووید- 19، محققان توصیه می‌کنند مردم بهداشت فردی و به خصوص بهداشت دست‌ها را بیش از پیش رعایت کرده و جدی بگیرند. به همین دلیل، تقاضا برای ضدعفونی کننده‌های دست اعم از مایع، محلول، ژل و اسپری‌، افزایش قابل توجهی داشته است. این تقاضا هم از سوی مردم و هم از سوی کادر درمانی بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها (پزشکی و دندانپزشکی) بوده است. در نتیجه تولید این محصول نیز بیشتر شده است. هرچند افزایش تولید این محصول، پاسخگوی این حجم از افزایش تقاضا نبوده و فروشندگان آن را مجبور به محدودسازی فروش کرده است.

موارد استفاده ضدعفونی کنند‌ه

ضدعفونی کننده‌ها معمولا به صورت ژل، مایع یا اسپری وجود دارند و هم در محیط های بالینی و هم خارج  آن استفاده می‌شوند. در هر دو محیط آن را روی پوست یا غشای مخاطی می‌زنند. استفاده‌های تخصصی این مواد شامل این موارد می‌شود:

• شستشوی دست: پزشکان، دندانپزشکان و به طور کلی کادر درمانی برای ضدعفونی کردن دستهایشان استفاده می‌کنند.
• ضدعفونی غشای مخاطی: برای ضدعفونی بخش‌هایی از بدن برای مثال قبل از جایگذاری سوند.
• پاکسازی پوست قبل از اقدامات: پوست قبل از هرگونه اقدام جراحی، برای حفاظت در مقابل میکروارگانیسم‌ها ضدعفونی می‌شود.
• درمان عفونت پوست: شما می‌توانید از ضدعفونی کننده‌ها برای کاهش عفونت بریدگی‌های کوچک، سوختگی‌ها و زخم‌هاست. در این مورد، از هیدروژن پراکسید و الکل استفاده می‌شود.
• درمان عفونت‌های گلو و دهان: استفاده از ضدعفونی کننده‌های آنتی باکتریال، موجب درمان عفونت‌های لوزه می‌شود.

انواع ضدعفونی کننده ها

ضدعفونی کننده‌ها معمولا براساس مواد شیمیایی سازنده آن‌ها طبقه بندی می‌شوند، همه آن‌ها موجب ضدعفونی دست می‌شوند، ولی برخی استفاده‌های بیشتری نیز دارند.

ضدعفونی‌کننده‌های پایه الکلی

از ضدعفونی‌کننده‌ها می‌توان دسته ضدعفونی کننده‌های پایه الکلی را نام برد که دسته بزرگی از محلول‌های شستشو و ضدعفونی محسوب می‌شوند.

عمده ترکیبات تشکیل‌دهنده این محلول الکلی، ایزوپروپانول، اتانول و n پروپانول یا ترکیباتی از دو مورد آن‌ها هستند. برخی از محلول‌های الکلی نیز ترکیب دو نوع متفاوت از الکل یا محلول آنها می‌باشند که حاوی هگزاکلروفین، ترکیبات چهارتایی آمونیوم، بتادین، تریکلوزان و کلروهگزیدین گلوکونات هستند. فعالیت ضدمیکروبی الکل، به دناتوره کردن پروتئین نسبت داده می‌شود. بهترین و موثرترین محلول‌های الکلی، 60% تا 95% الکل دارند و مقادیر بالاتر الکل در این محلول‌ها قوی‌تر نیستند، چرا که پروتئین‌ها در نبود آب به خوبی دناتوره نمی‌شوند.

الکل در برابر باکتری‌های گرم مثبت، گرم منفی، پاتوژن‌های مقاوم به چند دارو (مانند MRSA و VRE)، مایکوباکتریوم توبرکلوسیس و انواع قارچ‌ها خاصیت کشندگی خیلی خوبی دارند. برخی ویروس‌های پوشش دار (چربی دوست) مانند HSV، HIV، ویروس آنفولانزا، ویروس سنسیشنال تنفسی(RSV) و ویروس واکسن (VACV) نسبت به الکل حساس هستند. ویروس هپاتیت B حساسیت کمتری نسبت به الکل نشان داد اما با محلول الکل 60%- 70% از بین رفت. ویروس هپاتیت C نیز با همین درصد الکل کشته شد. اما، الکل در برابر اسپورهای باکتری و برخی ویروس‌های غیر چربی دوست، عملکرد ضعیفی دارد.

مطالعات بسیاری در مورد خاصیت ضدمیکروبی این محلول‌ها صورت گرفته است. الکل به طور قابل توجهی باکتری‌های دست را کاهش می‌دهد. در مطالعات که درمورد تاثیر الکل در ضد عفونی صورت گرفت، محققان به این نتیجه رسیدند که تاثیر الکل به چند مورد بستگی دارد، مانند نوع الکل استفاده شده، غلظت الکل، مدت زمان تماس، حجم الکل استفاده شده و این که آیا دست‌ها در هنگام استعمال الکل خیس بوده‌اند یا نه. اگر حجم الکل استفاده شده کم باشد (0.2-0.5 میلی‌لیتر)، تاثیر آنچنانی نخواهد داشت. اینکه دقیقا چه مقدار باید استفاده شود، مشخص نیست اما اگر بعد از استفاده، در دست‌ها 10-15 ثانیه احساس خشکی وجود داشت، مقدار مصرفی کافی نبوده است.

پراكسيد هيدروژن

 برروي طيف وسيعي از ارگانيسم هاشامل باكتري‌ها، قارچ‌ها ،مخمرها، ويروس‌ها و اسپورها موثر مي‌باشد. پراكسيد هيدروژن در مقابل گرم منفي‌ها معمولا فعاليت بيشتري دارد تا گرم مثبت‌ها و محلول %3 آن سـريعا باكتري‌ها رامي‌كشد . تخريب اسپورها با افزايش غلظت و دما افزايش مي‌يابد . يون‌هاي آهن و مس با پراكسيد هيدروژن اثر سينرژيستيك داشته و اثر مشاهده شده بيش از اثر ضد ميكروبي هر يك به تنهايي است.

این محلول نيازی به فعال سازي ندارد، سبب افزايش حذف مواد آلي و ميكروارگانيسم‌ها می‌شود‌، مشكلات دفع بهداشتي ندارد، محرك نبوده و بوي نامطبوع ندارد. هیدروژن پراکسید با فلزات، پلاستيك‌ها و الاستومرها سازگار اسـت، باعث لخته شدن خون و فيكس كردن پروتئين‌ها نمي‌شود، بر روي كريپتوسپوريديوم موثر است.

محلول هیدروژن پراکسید مي‌تواند تاثيرات مخربي هم از نظر ظاهري و هم ساختاري بر روي وسايل كه از جنس روي، مس، برنج و فلزات داراي روكش نقره يا نيكل داشته باشد و دراثر تماس با چشم آسيب‌هاي جدي وارد مي‌كند.

انواع دیگر ضدعفونی‌کننده‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

• کلرهگزیدین و بیگوانیدها: در زخم‌های باز و شستشوی مثانه استفاده می‌شود.
• رنگ ضدباکتری: برای درمان زخم و سوختگی تهیه شده‌اند.
• پراکسید و پرمنگنات: دهانشویه و زخم‌های باز شامل این مواد می‌شوند.
• مشتق فنول هالوژنه: در صابون‌های پزشکی و محلول‌های شستشو وجود دارند.

در صورتی که استفاده از این ضدعفونی کننده‌ها در خصوص درمان و ترمیم زخم بوده و بهبودی حاصل نشده، باید به پزشک مراجعه کرد.

استانداردهای ضدعفونی‌کننده‌ها

مواد ضدعفونی کننده مانند دیگر مواد تولیدی باید یکسری استانداردها و دستورالعمل‌ها را رعایت کنند. این استانداردها شامل موارد زیر می‌باشند:

• استاندارد en1499: استاندارد 1499 EN براي بررسی کارایی صابون‌هاي مایع حاوي ماده آنتی سپتیک، تحت شرایط عملی و در مقایسه با یک صابون غیر‌پزشکی (به عنوان مرجع) تدوین شده است. بررسی کارایی با تست بر روي گونه باکتریایی E coli. K12 انجام می‌شود. محصول مورد نظر باید کارایی بیشتري از صابون مرجع داشته باشد.
• استاندارد 1500 EN نیز براي بررسی کارایی ضدعفونی کننده‌هاي rub hand یا ژل استفاده می‌شوند. این کار تحت شرایط عملی و در مقایسه با یک ضدعفونی کننده مرجع (2- پروپانول) و بر روي گونه میکروبی E.coli K12 انجام می‌شود. محصول مورد نظر نباید کارایی کمتر از الکل مرجع داشته باشد.
• استاندارد 12791 EN نیز براي بررسی اثر گذاري ضدعفونی جراحی دست است که مشابه استاندارد‌هاي قبلی انجام می شود.

پس هر محصول ضدعفونی‌کننده دست باید داراي شرایط موجود در این استانداردها باشند تا بتوانند تائیدیه لازم براي استفاده در زمینه مورد نظر را داشته باشند. به طور مثال محصولی که ادعا می‌کند run hand ضدعفونی‌کننده است است و نیز می‌تواند براي اسکراب جراحی هم استفاده شود باید واجد شرایط هر دو استاندارد 1500 EN و 12791 EN باشد.

منبع:

HEALTHLINE
Pubmed
alzahra.mui.ac.ir
nipco.co