سابقه و هدف: وقوع واكنش تهوع با شروع بعضي معاينات تشخيصي و یا درماني دندانپزشكي مطرح است. با توجه به گزارشانی از طب سنتي مبني بر تأثير طب فشاري و طب سوزني بر ميزان واكنش تهوع و در اين تحقيق تأثير طب فشاري بر روي افرادي كه هنگام معاينه باليني با استفاده از آبسلانگ داراي حالت تهوع بودند انجام گرفت.

مواد و روش‌ها: تحقيق به روش كارآزمايي باليني انجام گرفت. جامعه مورد بررسي ۷۵ نفر از كساني بودند كه در هنگام معاينه با آبسلانگ داراي واكنش تهوع بودند. ميزان واكنش به‌وسیله استاندارد ۲۰ گانه Glasscow Scale انجام گرفت. اين بيماران به سه گروه، گروه تجربي ۲ (با لمس و فشردن ناحيه تصادفي) شاهد(بدون لمس)،گروه تجربي ۱(با لمس ناحيه مذكور( pulm pressure point تقسيم شدند و تغييرات رتبه واكنش در سه گروه با آزمون كروسكال واليس مورد قضاوت آماري قرار گرفتند.

 یافته‌ها: ميزان تغييرات رتبه واكنش در گروه شاهد ۴۳±۰/۷۱ و در گروه تجربي۱ برابر۱/۶۹ ±۰/۸۸ و در گروه تجربي ۲ به ميزان۱/ ۹± ۳/۹ بود(p< 0/ 01).

نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد كه طب سنتي لمس فشاري موجب كاهش واكنش تهوع می‌شود.

کلیدواژه‌ها: واكنش تهوع(Gag Reflex) طب سنتي، طب اسلامي، طب فشاري

مقدمه:

يكي از دغدغه‌ها و نگرانی‌ها هنگام معاينات تشخيصي و نیز درماني دندانپزشكي بروز واكنش تهوع می‌باشد. ميزان واكنش را متفاوت گزارش کرده‌اند، فعلاً سعي می‌شود كه با تمهيداتي از قبيل تجويز داروهاي شيميايي اين واكنش كاهش يابد اما اگر كنترل نشود پاسخ به درمان دشوار بوده و عوارضي براي بيماران و دندان‌پزشکان به دنبال دارد. طب سنتي ايراني – اسلامي يك دانش طبي جامع و پويا است كه ریشه‌های آن به بيش از ۸۰۰۰سال قبل از ميلاد مسيح بازمی‌گردد. در چندین مقاله تأثير طب فشاري بر واكنش تهوع با موفقيت اما شاخص‌های مورد بررسي آن‌ها متفاوت – گزارش شده بوده و علاوه بر آن اندازه‌گیری‌های گوناگوني به كار برده شده است و از همه مهم‌تر اينكه تجربه اين نوع طب در كشور ما كمتر به كار گرفته شده است. با توجه به اهميت طب سنتي و اسلامي و گزارش‌های محدود از نتايج اين نوع طب، در اين تحقيق تأثير طب فشاري بر واكنش تهوع در حين معاينات باليني دندانپزشكي مورد بررسي قرار گرفت.

مواد و روش‌ها:

تحقيق به روش كارآزمايي بالینی و از نوع”Cross Over”  به شماره ثبت از انجام شد و بيماراني كه به‌طور مستمر به بخش پروتزهاي دنداني قرار گرفت، مراجعه كردند و هنگام معاينه كلينيكي با استفاده از آبسلانگ در كام نرم و کنار زبان داراي حالت تهوع بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند. مطالعه بر روي ۷۵ نفر در سه گروه ۲۵ تايي انجام شد ميزان واكنش با استفاده از”Glasscow Scale” با طيف۲۰ گانه با پرسش از نمونه‌ها به‌صورت شفاهي اندازه‌گیری شد، معيار ورود به مطالعه وجود حالت تهوع در اثر تحريك با آبسلانگ بود بدين ترتيب افرادي كه دچار حالت تهوع در اثر تحريك با آبسلانگ نمی‌شدند و يا رتبه تهوع آن‌ها از ۲ كمتر بود از مطالعه حذف شدند. نمونه‌ها به‌صورت تصادفي در سه گروه شاهد (بدون مداخله) و تجربي۱  گذاشتن انگشت‌بر نقطه pulm pressure point(ppp)( بدون فشار  ) و تجربي ۲ اعمال طب فشاري بر نقطه(ppp) قرار گرفتند . نقطه PPPدر شكل( ۱) ديده می‌شود.

شكل ۱- نقطه “pulm pressure point”  كه در محل تقاطع انگشت شست و انگشت سوم در كف دست می‌باشد

Gag Reflex يك عکس‌العمل فيزيولوژيك غیرارادی است كه منجر به استفراغ می‌شود و در گروه تجربي ۲ با استفاده از طب فشاري كه فشار مستقيم روي نقطه ppp كه در كف دست در محل تقاطع انگشت شست و انگشت سوم می‌باشد، كنترل اين واكنش آزموده شده است. فشار با انگشت شست و ابتدا  به‌ملایمت بر اين نقطه اعمال شد و اين فشار به‌تدریج افزایش يافت تا بيمار علائمي از ناراحتي را با حركت پلک‌هایش ابزار نمايد. اين عمل يك دقيقه و ۳۰ ثانيه قبل از تحریک با آبسلانگ و ۱۵ ثانيه حين تحريك كام نرم و ۱۵ ثانيه حين تحريك كنار زبان انجام گرفت. اعمال فشار در همه موارد توسط يك نفر و به‌طور يكسان انجام گرفت. اين اندازه‌گیری توسط يك دانشجو، كه به‌وسیله استاد راهنما آموزش‌دیده و پايايي و روايي عملكرد او در مطالعه آزمايشي مورد تائيد قرار گرفته بود، مشاهده و در فرم اطلاعاتي ثبت شد.

در افراد مورد بررسي، پس از مداخله به شرح گروه‌های فوق، مجدداً حالت تهوع اندازه‌گیری شد، داده‌های فرم اطلاعاتي به تفكيك گروه‌های سه‌گانه طبقه‌بندی، استخراج و یافته‌ها با آزمون آماري WilCoxon در داخل گروه و بين دو گروه Mann-U- Whitney و بين سه گروه با آزمون Kruskal walis مورد قضاوت آماري قرار گرفت.

یافته‌ها:

افرادي مورد مطالعه قرار گرفتند كه داراي واكنش با شدت متفاوت از۲ تا۲۰ بودند. پس از اجراي طرح مشابه سازي بر مبناي ميزان واكنش اوليه، تحقيق انجام گرفت. در گروه شاهد۲۵ نفر و در گروه تجربي ۱، ۲۵ نفر و در تجربي ۲، ۲۵ نفر قرار گرفتند. سن افراد مورد بررسي۲۸±۲/ ۶ سال و حداقل ۲۳ تا ۳۴سال و مراجعين هم‌زمان به واحد دندانپزشكي كه درواقع در سه گروه مشابه بودند. جنس در هر گروه به تعداد۹ نفر)  ۳۶ درصد ( مرد و تعداد ۱۶ نفر ( ۶۴ درصد) زن بودند. بدين ترتيب افراد سه گروه مشابه بودند. رتبه واكنش تهوع قبل و بعد از مداخله طب فشاري و تغييرات آن در جدول ۱ ارائه‌شده است و نشان می‌دهد در ابتداي مطالعه ميزان واكنش تهوع در۳ گروه مشابه بود و اختلاف آن‌ها به لحاظ آماري معنادار نبود.(p<0/ 9)

پس از مداخله حداكثر ميزان تهوع در گروه شاهد۹۴/۹ و در گروه تجربي۱ برابر ۹/۸ و در گروه تجربي برابر ۳/۶ واحد بود و در گروه تجربي ۳ به ميزان ۶۴/۳ واحد۶/۳۶  و يا  درصد كمتر  بود و آزمون كروسكال واليس نشان داد كه اين اختلاف به  لحاظ آماري معنی‌دار بود(p<0/02)

–  ميزان تغييرات در گروه شاهد به ميزان ۷۱ % واحد و يا۷/۶ درصد كاهش داشت كه به لحاظ آماري معنی‌دار نبود. (p< 0/6)

– ميزان تغييرات در گروه تجربي ۱ به ميزان ۱۶ درصد كاهش يافت(p<0/ 05).

– ميزان تغييرات در گروه تجربي ۲ به ميزان ۳۸ درصد بود p<0/001

– ميزان تغييرات در گروه تجربي ۲ به ميزان۳۸ درصد بود p<0/001

جدول ۱ – ميزان حالت تهوع برحسب زمان پيگيري و به تفكيك گروه

بحث :

اين تحقيق نشان داد كه طب فشاري موجب كاهش واكنش تهوع شده است. نتايج مشابهي در مطالعات ديگر نيز مشاهده شده است.

Sari و همكارش نيز در مطالعه‌ی خود در تركيه تأثیر طب سوزني در بيماران داراي”gag reflex”  در درمان‌های ارتودنسي را آزمودند، نتايج مطالعه حالت تهوع ناشي از معاينات و درمان‌های دندانپزشكي را مورد مطالعه قرار نداده بود. افزايش قابل‌ملاحظه‌ای بين شاخص‌های GPI و GSI در كار تركيبي طب سوزني و طب فشاري را نشان داد، در مطالعه‌ای كه توسط Scarborough و همكارانش در ميامي انجام شد كاهش حالت تهوع توسط فشار بر كف دست را با استفاده از ابزار فشار آزمودند. كه سبب جابجايي “trigger point” حالت تهوع به سمت خلف دهان شده بود. در اين تحقيق از ابزار استفاده شده بود درصورتی‌که به نظر می‌رسد احساس لمس پزشك يا كادر پزشكي می‌تواند تأثير بيشتري داشته باشد.

در مطالعه‌ای كه توسط Rosted و همكاران انجام شد تأثیر طب سوزني در كنترل حالت تهوع در بيماران نيازمند به قالب‌گیری آلژينات فك بالا را آزموده شد، اين مطالعه روي ۳۷ بيمار به‌صورت قبل و بعد از مداخله انجام شد نقطه طب سوزني موردمطالعه cv- 24 بود و درنهایت كاهش قابل ملاحظه‌ای در درجه”gag reflex” مشاهده شد اگرچه يافته  اين تحقيق مشابه تحقيق ما می‌باشد، اما اين مطالعه گروه شاهد مستقل نداشت، و شايد اگر طبقه‌بندی “gag reflex” را وسیع‌تر انتخاب می‌کردند جواب دقیق‌تری نيز به دست می‌آوردند. مطالعه مورد نظر ضعف‌های شناخته شده يك مطالعه نيمه تجربي را دارد. طبق مطالعه Sadri و همكاران طب فشاري نقش مهمي در كنترل تهوع و استفراغ بعد از عمل جراحي لاپاراسكوپي تشخيصي ندارد. تفاوت نتيجه اين مطالعه نسبت به مطالعه كنوني را می‌توان به علت استفاده نمودن غیرمستقیم از طب فشاري به‌صورت دستبند دانست، همچنين توصيه اين تحقيق به استفاده از طب فشاري در كنار ديگر تمهيدات به علت کم‌هزینه بودن و نداشتن عارضه جانبي، خود نشان‌دهنده‌ی كاربردي بودن اين روش و نياز به بررسي بيشتر اثر طب فشاري است. ازجمله محدودیت‌های تحقيق ما كم بودن تعداد نمونه‌ها مورد بررسي بود و اينكه مطالعه بر روي دو ناحيه ایجادکننده رفلكس )كام نرم و كنار زبان ( انجام شد. ولي از طرف ديگر ما در اين تحقيق تمهيداتي فراهم كرديم كه موجب ارتقا كيفيت تحقيق شود. ازجمله اجراشدن تحقيق به‌صورت دوسويه كور و اينكه در سه گروه شامل گروه شاهد (بدون مداخله) گروه تجربي ۱ (لمس نقطه ppp بدون فشار) و گروه تجربي ۲  اعمال فشار در نقطه( ppp) مطالعه انجام شد تا بتوانيم خاصيت  “Placebo effect” طب فشاري را با تمركز  بيشتري بررسي كنيم. ازلحاظ محل موردنظر براي اعمال طب از – فشاري ما از متون علمي طب سنتي استفاده كرديم. ديدگاه طب سنتي، بروز تهوع و استفراغ به علت برهم خوردن حالت تعادل انرژي دریکی از مدارهاي بدن موسوم به پريكارد می‌باشد. اين مدار در ۹ نقطه فشار دارد كه هركدام از آن‌ها كاربرد خاصي دارند يكي از اين نقاط Pulm Pressure Point می‌باشد كه در كف دست در تقاطع انگشت سوم و انگشت شست می‌باشد. نظریه‌های مختلفي درباره سازوکار عمل طب فشاري ارائه شده است، ازجمله تحريك گیرنده‌های حسي پوست است كه ممكن است باعث تحريك فيبرهاي A- بتا و گاما A- شود. اين فيبرها همگي در شاخ منفي نخاع، سيناپس دارند و پیام‌ها را از طريق نخاع به نقاط ابتدايي مغز به نام سيستم ليمبيك و همچنين غده هيپوفيزمي فرستند. تحريك يك نقطه موجب انتقال سريع سیگنال‌های الكترومغناطيسي می‌شود. اين احتمال وجود دارد كه سیگنال‌های الكترومغناطيسي موجب فعال شدن اندورفین‌ها و مونوآمين ها شود. اين تركيبات موجب كاهش آشفتگي و تهوع می‌شوند. بعلاوه سروتونين و نوراپي نفرين نيز ممكن است فعال شوند. باوجود اينكه سازوکار ضد تهوع و استفراغ تحريك نقاط به‌طور دقيق مشخص نشده است ولي تصور می‌شود ذكر تغيير در سروتونين در اين امر مؤثر باشد.

نتیجه‌گیری : به‌کارگیری از طب فشاري در كاهش واكنش تهوع مؤثر است.

تقدير و تشکر: از گروه پروتزهاي دنداني و شوراي پژوهشي دانشگاه به خاطر تشخيص ضرورت اجراي تحقيق و حمایت‌های مختلف سپاسگزاري می‌نمایم و از بيماراني كه فرصت اين مطالعه را ايجاد كردند، نهايت سپاسگزاري را داريم.

دكتر نينا رهشناس، دكتر شهباز ناصر مستوفي،  مهندس ناصر ولايي، دكتر آيدا فرج زاد

۱- عضو هيات علمي پروتزهاي دنداني دانشگاه آزاد اسلامي واحد دندانپزشكي تهران

۲- استاديار بخش پروتزهای دنداني دانشگاه آزاد اسلامي واحد دندانپزشكي تهران

۳- عضو هيأت علمي مركز تحقيقات تالاسمي، دانشگاه علوم پزشكي مازندران

۴-دندان‌پزشک

مشاهده مطالب آموزشی بیشتر

عضویت در کانال تلگرام دنت آنلاین