نزدیک به نیم‌قرن است که از معرفی سمان های گلاس اینومر می‌گذرد این سمان که درواقع نشأت گرفته از سمانهای سیلیکاتی و  زینک پلی کربوکسیلات می‌باشد در سال‌های ۱۹۷۰ توسط Wilson & Dr Kent  Dr   معرفی‌شده‌اند. از آن زمان تاکنون سمان های گلاس اینومر گوناگونی ارائه‌شده است. با توجه به گوناگونی گلاس اینومر ها ترکیب پودر و مایع این سمان ممکن است در هر نوع کمی متفاوت باشد ولی همه گلاس اینو مرها کانوشنال  اجزای ضروری ذیل را دارا هستند:

فلوئورو آلومینو سیلیکات گلاس(FAS)، اسید پلی کربوکسیلیک، آب و اسید تارتاریک

پودر این سمان از شیشه‌ای با سه ترکیب اصلی سیلیکا، آلومینا و کلسیم فلوراید تشکیل‌شده است  که قادر به رهاسازی یون‌ها هست. گاهی اوقات ترکیبات باریم و یا زینک اکساید باهدف رادیو اپک نمودن سمان در تصاویر رادیوگرافی  به پودر اضافه می‌شود. مایع غالباً کو پلیمری از اسید آکریلیک؛ اسید ایتاکونیک و اسید مالئیک می‌باشد که در اغلب موارد به‌صورت یک مایع آبی غلیظ شده فرموله می‌شوند. اسید پلی آکریلیک بخش اصلی مایع را تشکیل می‌دهد که با پودر وارد واکنش می‌شود.  اسید تارتاریک  نیز  جزء مهمی از سمان گلاس اینومر می‌باشد که به مایع گلاس اینومر اضافه می‌شود و نقش مهمی در کنترل ویژگی‌های working time  و setting time  ماده دارد.  زمانی که پودر و مایع مخلوط شدند یک واکنش ستینگ اسید – باز بین گلاس (FAS) و اسید پلی آکریلیک  آغاز می‌شود که این واکنش اگزو ترمیک می‌باشد.

گلاس اینومر ها به‌صورت پودر و مایع و کپسولی در دسترس هستند. سمان گلاس اینومر ازجمله سمان هایی است که باید دقیقاً دستورات کارخانه سازنده برای مخلوط کردن و کاربرد آن رعایت شود تا  بتوان از ویژگی‌های مطلوب آن استفاده نمود. گر چه به‌طورکلی در انواع پودر و مایع، پودر به دو یا چهار قسمت تقسیم‌شده و سپس با مایع مخلوط می‌شود. مخلوط کردن بر روی اسلب شیشه‌ای و یا پد کاغذی توسط اسپاتول سخت فلزی و یا پلاستیکی طبق بروشور ارائه‌شده در بسته‌بندی سمان انجام می‌شود. ازجمله مشکلات این روش خطا در اندازه‌گیری و مخلوط کردن پودر و مایع و شکل‌گیری حباب می‌باشد. نسبت پودر به مایع در ویژگی‌های نهایی سمان بسیار اهمیت دارد. در انواع کپسولی نسبت پودر و مایع از پیش تنظیم‌شده می‌باشد و مخلوط کردن در آمالگاماتور در سرعت و زمان پیشنهاد شده توسط کارخانه سازنده انجام می‌پذیرد. بدین ترتیب اشتباهات عمل‌کننده در اندازه‌گیری و مخلوط کردن  و یا شکل‌گیری حباب به‌شدت کاهش می‌یابد. اخیراً رزین مدیفاید گلاس اینومرها  به‌صورت paste – paste نیز فرموله شده‌اند در سیستم‌های دو خمیری، دو جزء در یک نسبت از پیش تعیین‌شده  به‌وسیله یک اهرم بیرون می‌آید. برخی از سیستم‌ها نیز دارای یک مخلوط کننده مینی استاتیک هستند در این حالت  دو خمیر به‌صورت مکانیکی مخلوط می‌شود. در این سیستم‌ها  احتمال ایجاد حباب کمتر می‌باشد.

گلاس اینومر های اولیه ازنظر مکانیکی قوی نبودند بنابراین برای بهبود استحکام،گلاس ها با فلزاتی مانند نقره، قلع، طلا فیوز شدند. این مواد Cermet نامیده شدند. هرچند مقاومت به سایش در آن‌ها نسبت به انواع کانونشنال بهبودیافته بود ولی برتری قابل‌توجهی پیدا نکرد. درحالی‌که به علت حضور فاز فلزی خاکستری رنگ هستند. امروزه انواع تجاری که غالباً از نقره فیوز شده به گلاس ساخته می‌شوند به‌عنوان core Build up Material استفاده می‌شود.

ایده گلاس اینومر های رزین مدیفاید در اواخر  ۱۹۸۰باهدف افرایش زمان Working و تسریع زمان Setting  و بهبود ویژگی‌های گلاس اینومرها ارائه شد. اجزای اصلی آن‌ها مشابه گلاس اینومرهای کانونشنال هست که به آن‌ها منومر های متاکریلات و آغازگرهای رادیکال آزاد اضافه‌شده است. بنابراین دو نوع واکنش کیورینگ در RMGI رخ می‌دهد: کیورینگ اسید باز مرسوم گلاس اینومرها و واکنش پلیمریزاسیون رادیکال آزاد متاکریلات ها

اگر تنها از آغازگرهای نوری برای پلیمریزاسیون گروهای متاکریلات استفاده‌شده باشد گلاس اینومر رزین مدیفاید لایت کیور بوده و باید به‌صورت لایه‌لایه قرار گیرد زیرا نفوذ نور در عمق محدودی صورت می‌پذیرد. قرار دهی لایه‌لایه برای کاربردهای ترمیمی و یا ساخت کور  زمان‌بر بوده و یک مشکل محسوب می‌شود. بر این اساس سیستم گلاس اینومرهای Triple cure  ارائه شد که علاوه بر آغازگرهای نوری دارای آغازگرهای اکسیداسیون احیا سلف کیور نیز می‌باشد بنابراین سه واکنش کیورینگ در آن‌ها رخ می‌دهد:

۱- واکنش اسید باز گلاس اینومر ۲-پلیمریزاسیون فعال شونده با نور  ۳- پلیمریزاسیون فعال شونده به صورت شیمیایی

آخرین پیشرفت‌ها درزمینهٔ گلاس اینومرهای رزین مدیفاید، ارائه نانو اینومرها می‌باشد. نانو اینومرها  یک گلاس اینومر رزین مدیفاید

می‌باشد که در آن برخی از ذرات مانند نانوکلاسترها  به گلاس اضافه شده است. اضافه کردن نانو ذرات باعث بهبود قابلیت پرداخت و ویژگی‌های نوری گلاس اینومر می‌گردد.

گلاس اینومرها از مزایای فراوانی برخوردار هستند:

• یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های گلاس اینومرها توانایی چسبندگی به ساختار دندان است که عمدتاً ماهیت شیمیایی دارد. برخلاف کامپوزیت‌ها پیش از کاربرد گلاس اینومر نیازی به اچ کردن سطح دندان وجود ندارد. به همین علت گاهی اوقات به آن‌ها مواد سلف ادهزیو گفته می‌شود. در برخی از محصولات که  دارای نسبت زیاد  پودر به مایع می‌باشد کاربرد کاندیشنر پیشنهاد می‌شود

یکی از بهترین کاندیشنرها پلی آکریلیک اسید ۱۰ % یا ۲۰ % می‌باشد که منجر به برداشت لایه اسمیر  می‌گردد و در بهبود استحکام باند مؤثر می‌باشد. پلی آکریلیک اسید به مدت ۱۰ الی۲۰ ثانیه طبق دستور کارخانه سازنده به‌کاررفته سپس به‌خوبی شسته شده ، سطح دندان خشک‌شده ( ولی نه Dessicate  یا بیش‌ازحد خشک) و پس از آن گلاس به کار می‌رود.

• ازجمله مزایای مهم گلاس اینومر ها توانایی رهاسازی یون‌های فلوراید هست. بنابراین وجود گلاس اینومرها سبب افزایش مقاومت به پوسیدگی مینای دندان مجاور شده و در کاهش احتمال بروز پوسیدگی در نسج دندانی اطراف سمان مؤثر می‌باشد. درعین‌حال گلاس اینومرها از توانایی جذب فلوراید از محلول‌های حاوی غلظت بالای فلوراید برخوردار هستند بنابراین در تماس با دهان‌شویه‌ها یا خمیردندان‌های حاوی فلوراید شارژ می‌شوند به همین علت گفته می‌شود گلاس اینومر ها Reservoir فلوراید هستند. این ويژگی مثبت گلاس اینومر ها باعث کاربرد آن‌ها در بیمارانی می‌شود که ریسک پوسیدگی در آن‌ها بالا است.
• انتشار حرارتی گلاس اینومر ها مشابه انتشار حرارتی عاج هست بنابراین سمان به‌اندازه کافی اثر عایق حرارتی برپالپ را دارا می‌باشد
• ضریب انبساط خطی حرارتی (LCTE) گلاس اینومرها نزدیک به دندان می‌باشد که به هنگام تغییرات دمایی منجر به کاهش percolation  می‌شود. این ویژگی همراه باقابلیت چسبندگی به ساختار دندان در کاهش لیکیج و آسیب‌های پالپی تأثیرات به سزایی دارد.
• گر چه هدایت الکتریکی گلاس اینومرها از سمان هایی مانند زینک اکساید اوژنول بیشتر می‌باشد  اما هدایت الکتریکی گلاس اینومرها مشابه عاج می‌باشد لذا  کاربرد آن‌ها به‌عنوان ماده کف‌بندی پیش از ترمیم‌های فلزی مانند آمالگام مشکلی را ایجاد نمی‌نماید
• در گلاس اینومرهای رزین مدیفاید مکانیسم ستینگ ماده دوال می‌باشد ( پلیمریزاسیون متاکریلات و اسید –باز مرسوم گلاس) درنتیجه مدولوس در حین ستینگ اولیه ناشی از واکنش پلیمریزاسیون پایین‌تر از حالت نهایی بوده و تا تکمیل شدن واکنش اسید باز  افزایش می‌یابد. این ویژگی اختصاصی گلاس اینومرهای رزین مدیفاید کاربرد آن‌ها را در زیر  ترمیم‌های کامپوزیت (مانند تکنیک ساندویچ )مطلوب ساخته و در کاهش حساسیت‌های پس از ترمیم مؤثر می‌باشد چراکه  افزایش تدریجی مکانسیم ستینگ به ماده این اجازه را می‌دهد که میزان قابل توجهی از استرس‌های ناشی از انقباض حین پلیمریزاسیون را جذب نماید و بنابراین اثر نیروهای انقباضی در اینترفیس دندان و ترمیم ر ا به حداقل رساند.

ویژگی‌های مطلوب گلاس اینومر ها باعث می‌شود تا این سمان به‌عنوان لاینر، بیس، سمان لوتینگ، ماده ترمیمی و فیشور سیلنت کاربرد داشته باشد. ازنظر کلینیکی گلاس اینومرها در ترمیم نواحی که ریسک پوسیدگی بالا است، ضایعات سطح ریشه، در نواحی که یک یا چند مارژین بر روی عاج قرار دارد کاربرد دارد. همچنین غالباً ماده انتخابی برای  ترمیم‌های کودکان و کاربردهای پیشگیرانه  می‌باشد این سمان به‌عنوان عامل لوتینگ برای سمان نمودن پست،کراون و بریج ها و همچنین چسباندن براکت و بندهای ارتودنسی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. بااین‌حال خصوصیات فیزیکی و مکانیکی گلاس اینومرها کمتر از کامپوزیت‌ها می‌باشد. مقاومت به سایش گلاس اینومرها پایین بوده لذا تحت نیروهای جونده سطح آن‌ها ساییده شده و فرم آناتومیک خود را از دست می‌دهد درعین‌حال گلاس اینومرها نسبتاً شکننده هستند و ویژگی‌های استحکامی آن‌ها پایین می‌باشد بنابراین نمی‌توانند در ترمیم حفرات کلاس ۱ و۲ دندان‌های دائمی که تحت استرس هستند و یا در ترمیم لبه اینسایزال شکسته شده به کار روند.

امروزه گلاس اینومر های High Viscose  ارائه‌شده بر طبق ادعای کارخانه سازنده می‌توانند جهت ترمیم‌های کلاس I  و II  در کودکان، ترمیم‌های کلاس II بزرگ‌سالان در نواحی که تحت استرس نیستند، به‌عنوان ماده Core   و همچنین ترمیم‌های بینابینی مورداستفاده قرار گیرند .

دکتر منصوره امامی ارجمند  استادیار بخش دندانپزشکی ترمیمی دانشکده دندانپزشکی آزاد اسلامی تهران

عضویت در کانال تلگرام دنت آنلاین