مهمترین عامل در دیده شدن صحیح رنگ ها وجود نور کافی و با کیفیت مناسب است. دندان طبیعی بخاطر ساختمان هیستو آناتومیک خاص، ویژگیهای اپتیکی متفاوتی نیز در سطح و عمق خود دارد که باعث می شود حین تابش نور، اتفاقاتی چون انعکاس، عبور نور، تداخلات، پخش نور، اسکترینگ یا پراکندگی نور پیش بیاید. در واقع مجموع همه این عوامل است که در نهایت منجر به دیده شدن دندان به شکل طبیعی آن می گردد.
یکی از ویژگی های دندان طبیعی که اخیرا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، بحث فلورسنسی (Fluoresence) است، به گونه ای که لازم است مواد بکار برده شده، چه در کامپوزیتها و چه در سرامیکها از این ویژگی برخوردار باشند. در غیر اینصورت ترمیم انجام شده در شرایط مختلف نوری، متفاوت از ساختار طبیعی دندان دیده خواهد شد و از زیبایی و جلوه طبیعی بصری برخوردار نخواهد بود.
همانطور که در نمونه های کامپوزیتی تصویر بالا که از برندهای مختلف و عمدتا با رنگهای Bright،White یا Extra Light شناخته می شوند مشاهده میکنید صرفا طبقه بندی رنگها در رنگ های مختلف نشان دهنده خواص مشابه نیست و مشهود است که این کامپوزیتها از نظر value وchroma با هم متفاوتند. همچنین در میزان ترنسلوسنسی و اوپسیته که باعث کاورینگ رنگ میشود نیز، تفاوت هایی وجود دارد. هرچند در دندانها سیاهی مطلق وجود ندارد، اما کامپوزیتEsthet.x با رنگ W-O در ضخامت 1mm خط مشکی زیرین را کاملا پوشش میدهد. در حالی که کامپوزیت Esthet.x HD رنگ سفید، با اینکه دارای ترنسلوسنسی بیشتری میباشد، اما به نظر میرسد Value کمتری داشته که به طبع آن میزان کمتری از تیرگی زیرین را پوشش میدهد. کامپوزیت بعدی Esthet.x HD اکسترا لایت خواهد بود که کرومای بالاتری داشته و دارای ترنسلوسنسی بیشتری نیز میباشد. کامپوزیت Ceram.x BW هم اندکی کرومای بیشتر ولی تا حدودی ترانسلوسنسی کمتری نسبت به کامپوزیت XL دارد. کامپوزیت برندهای دیگر مثل RENAMEL SB3 کرومای بیشتری داشته و اوپسیته نسبتا بالاتری دارد و درنهایت کامپوزیت IPS Empress XL که نسبتا ترنسلوسنسی بالاتری داشته و کرومای بیشتری نیز دارد. در ردیف پایین تصویر به کامپوزیت Z350 XWE انامل میرسیم. با اینکه جزوکامپوزیتهای اکسترا وایت میباشد ولی میزان کرومای بالایی دارد، که گاها در لایه اخر انامل در دندانهایی که رنگ a1 یا حتی a2 دارند از این کامپوزیت استفاده میشود. بنابراین صرف بودن یک کامپوزیت جزو دسته اکسترا وایت یا Bright یاwhite ، دلیل بر برآورده کردن حتمی ویژگی بخصوص مدنظر شما نخواهد بود. لازم است که با ویژگیهای خاص آن کامپوزیت آشنا بود.
برخی کامپوزیتها نیز Clear هستند مثل Esthet.x HD CE که انتظار میرود شفافیت بیشتری داشته و بافت زیرین بهتر مشخص باشد که در تصویر نیز مشهود است. در کامپوزیت ENA Hri UE2 ، chroma بتدریج بالاتر میرود و در Ceram.x one A1 که کامپوزیت یونیورسال میباشد، رنگ A1 در حد مطلوب بوده و در رنگ A3.5 نیز کرومای بالاتری دارد. نهایتا Z250 که کامپوزیت 3M بوده و رنگ A3.5 آن کرومای بالاتری داشته و در مجموع ترانسلوسنسی نسبتا بیشتر خواهد بود.
در تصویر بعدی که با نور UV عکسبرداری شده است، میتوان تفاوتهای دیگری از این کامپوزیتها را مشاهده کرد. عموما انتظار می رود کامپوزیتهایی که در رنج Bleach Shade و رنگهای سفید هستند، فلورسنسی بیشتری داشته باشند که در بیشتر کامپوزیتهای این تصویر مشهود است. طبیعتا فلورسنسی بیشتر با فلورسنسی دندانهای طبیعی همخوانی نخواهد داشت. اما در مواردی که نیاز به کاور کردن همه و یا تعداد زیادی از دندانها باشد، مثل Veneer کردن دندانهای قدامی بالا یا قدامی پایین ، این تفاوت خودنمایی آشکاری نخواهد داشت. اما اگر یکی از این کامپوزیتها به تنهایی روی دندانی بکار رود، زمانی که فرد در محیطی قرار گیرد که نور فرابنفش قابل توجهی وجود داشته باشد، دندانهای ترمیمی متفاوت دیده خواهد شد.
در بین این مواد نیز مطابق تصویر تفاوت فلورسنسی وجود دارد. به طور مثال در کامپوزیت گوشه بالایی سمت راست با اینکه value بالایی ندارد، اما ترنسلوسنسی نسبتا بیشتری داشته و فلورسنسی خیلی بالاتری از دندانهای طبیعی دارد. کامپوزیتهایی مثل RENAMEL SB3 و یا Ceram.x BW از نظر فلورسنسی به دندانهای طبیعی نزدیکترند.
برخی از کامپوزیتها هم مانند Z350 XWE یا Z250 A3.5 نسبت به دندانهای طبیعی فلورسنسی کمتری دارند. که این مساله نیز در برخی شرایط نوری مانند کامپوزیتهایی با فلورسنسی بالا مشکل ساز خواهد بود
در این تصویر نقش ضخامت کامپوزیت بر کروما مورد بررسی قرار گرفته است. کامپوزیت Dentin Ena Ud5 که جزو دنتینهای با کروم بالا میباشد، مطابق تصویر با افزایش ضخامت، بالا رفتن کروما در آن مشهود بوده و اوپسیته یا پوشش رنگ نیز افزایش می یابد. بنابراین ممکن است کامپوزیتهای دنتین نیز در ضخامتهای کم پوشش کافی را نداشته باشند. همانطور که در ضخامت 0.5mm هیچ پوششی روی رنگ تیره زیرین وجود ندارد، نباید انتظار داشت در این ضخامت کم بتواند تیرگی دندان را نیز پوشش دهد. در صورت لزوم باید سراغ مواد دیگری مانند اوپکرها (Opaque) رفت که بعد از پوشاندن تیرگیها، از این ضخامت دنتین استفاده کرد. مگر در مواردی که میزان تیرگی کمتر بوده و یا فضای بیشتری برای قرار دادن ضخامت بیشتری از این دنتین وجود داشته باشد، که خود این مساله نیز میتواند افزایش کروما را در پی داشته باشد. باید در انتخاب Shade کامپوزیت دقت شود. در صورت نیاز به استفاده از یک نوع Shade خاص، باید دانست که بکارگیری از چه میزان یا چه ضخامتی باعث رسیدن به رنگ دلخواه خواهد شد.
در این تصویر نقش ضخامت بر روی Chroma و value دو نوع کامپوزیت بررسی شده است. دنتین با رنگ D5 که کرومای بالایی دارد و سرامیکس BW که جزو Bleach Shade ها یا Brightها محسوب شده و به همین دلیل با افزایش ضخامت از 0.5mm تا 2mm افزایش کرومای واضحی مشاهده نمی شود. بالعکس در کامپوزیت دنتین این میزان کروما با افزایش ضخامت، بسیار زیاد خواهد بود. همچنین با این تغییر ضخامت، وضعیت value کامپوزیت سرامیکس مقدار تغییر اندکی را ثبت کرده است، اما در کامپوزیت دنتین value کاهش قابل توجهی پیدا میکند. بنابراین کامپوزیتها در ضخامتهای مختلف ویژگیهای اپتیکی متفاوتی از خود نشان میدهند.
در این تصویر نیز نقش ضخامت بر روی ترنسلوسنسی وکروما بررسی شده است. طبیعتا از کامپوزیتهای ترنسلوسنت و کلیر انتظار میرود که مطابق تصویر شفافیت بیشتری داشته و در آنها بافت زیرین به راحتی قابل رویت باشند، که در ضخامت 0.5mm این مساله مشهود است. اما در همین کامپوزیت با افزایش ضخامت، میزان کلیر بودن و ترانسلوسنسی کاهش یافته و همزمان منجر به افزایش کروما شده است. به گونه ای که در ضخامت2mm کروما کاملا افزایش یافته و از ترانسلوسنسی به میزان قابل توجهی کاسته شده است. بنابراین از کامپوزیتهای کلیر در ضخامتهای خیلی کم استفاده شده و ماکسیمم ضخامت توصیه شده 0.5mm می باشد.که باعث تغییر رنگ و کرومای دندان و زردتر شدن آن نشده و ویژگی بالای ترانسلوسنسی خود را از دست ندهد.
در این تصویر نمونه هایی از کامپوزیتهای شیدهای مختلف یونیورسال دنتین 0,1,2,5 با ضخامت 1mm بررسی شده اند. همانطور که در تصویر قابل مشاهده هست، افزایش اعداد باعث افزایش کروما شده که به طبع آن رنگ دندان زردتر خواهد بود. از طرفی، UD0 بیشترین value را دارد. با وجود اینکه همگی دنتین بوده و دارای اوپسیته نسبتا یکسانی میباشند، ولی همچنان تیرگی زیرین قابل رویت میباشد. بخصوص در رنگهایی که کرومای بیشتری دارند مانند UD5 که در آن تیرگی بیشتری نسبت به دنتین 0 مشاهده میشود. برای اینکه این کامپوزیتها value بالاتری داشته باشند، معمولا موادی که به آنها اضافه میکنند تا حدودی اوپکترند. بنابراین دنتینهایی که Bright و روشن هستند مقدار اوپسیته بیشتری نسبت به دنتینهای با کرومای بالاتر دارند. برای مثال Esthet.x w-o دارای value بالاتریست حتی نسبت به یونیورسال دنتین کامپوزیتهای ENA .
از طرفی کامپوزیت دیگری مانند Clearfil APX WD کرومای بیشتری نسبت به کامپوزیتهای دیگر دارد. به این خاطر سیستمهای کلیرفیل مقداری زردتر از کامپوزیتهای مشابه میباشند و در صورت بکارگیری باید از رنگهای روشنتر استفاده کرد که قابلیت مقایسه با کامپوزیتهای دیگر را داشته باشد. بر همین اساس توصیه میشود ترجیحا از یک یا 2 سیستم کامپوزیتی برای زیبایی استفاده شده و از تنوع پرهیز شود. همچنین در پایین تصویر عکسهای سیاه و سفید کامپوزیتها نیز قابل مشاهده بوده که در این شکل میتوان مقایسه بهتری در میزان value انها انجام داد. بیشترین value متعلق به Esthet.x w-o میباشد که در تصویر بالا تفاوت چندانی نسبت به ENA UD0 ندارد اما در در تصویر پایین این میزان اختلاف مشهود است. بنابراین یکی از راههایی که میتوان کامپوزیتها و مواد را از نظر value مقایسه کرد تبدیل تصویر آنها به حالت سیاه و سفید میباشد. بدلیل حذف شدن کروما و Hue.
در تصویر آخر نتیجه یک تحقیق بر روی کامپوزیتهای مختلف را که عمدتا رنگهای Bright یا Bleach Shade با اوپسیته های مختلف میباشند، مشاهده میکنید و مقایسه میزان پوشانندگی آنها بر روی تیرگیهای زیرین. کامپوزیت Premise XL2 بالاترین اوپسیته و بیشترین Brightness را دارد که میتواند تا اندازه زیادی رنگ زیرین را پوشش دهد ولی بخاطر میزان اوپکرهای زیادی که در آن وجود دارد، رنگ سفید بسیار غیرطبیعی از خود نشان میدهد و به همین خاطر لازم است در ضخامتهای کمتر بکار رود و روی آن با کامپوزیتهایی با ترانسلوسنسی بیشتر پوشش داده شود. با حرکت به سمت راست تصویر، از میزان اوپسیته کاسته شده و میزان ترانسلوسنسی افزایش میابد.
منبع: ارائه آقای دکتر اسلامی
