تاریخ تشکل‌های دندانپزشکی در ایران عمری نزدیک به یک قرن دارد. هر یک از این تشکل‌ها در زمان حیات خود تلاش کردند در پیشبرد اهداف صنفی و علمی دندانپزشکی گام بردارند. اینک در آستانه پنجاه و پنجمین سال پایه‌گذاری جامعه دندانپزشکی ایران که در کالبد انجمن دندانپزشکی به حیات خود ادامه می‌دهد مروری کوتاه و تیتر واری داشته‌ایم بر نام و کارنامه این تشکل‌ها.
۱- اتحادیه مرکزی دندانسازان ایران
Central Union of Iranian Denturists
تأسیس: ۱۳۰۳
مؤسس: دکتر آرتین استپانیان
«اتحادیه مرکزی دندان سازان ایران» اولین جمعیتی بود که در ارتباط با دندانپزشکی در ایران تشکیل شد. این تشکل در سال ۱۳۰۳ توسط دکتر آرتین استپانیان در تهران به ریاست خود او تاسیس شد. متاسفانه از فعالیت این جمعیت و سوابق کار آن هیچ اثر مکتوب و مستندی در دست نیست.
۲- سندیکای دندان‌پزشکان ایران
Iranian Dentists Syndicate
تأسیس: ۱۳۲۳
مؤسسین: دکتر محسن سیاح، دکتر محمود سیاسی، دکتر احمد دیبا، دکتر جعفر قدسی
بعد از تحولاتی که در امر آموزش عالی پیش آمد و در سال ۱۳۱۸ منجر به تشکیل دانشکده دندانسازی و سپس دانشکده دندانپزشکی شد، دکتر محسن سیاح که فردی تشکیلاتی بود عملاً دانشکده را که مقر ریاستش بود، ستاد تصمیم‌گیری در امور مربوط به این رشته اعم از آموزشی و حرفه‌ای قرار داد. دعوت اولیه جهت تشکیل یک جمعیت صنفی از طرف دکتر سیاح در آبان ۱۳۲۲ انجام شد و این جلسه در دانشکده دندانپزشکی تهران تشکیل گردید و پس از آن سندیکای دندان‌پزشکان ایران در مهر ۱۳۲۳ به ثبت رسید و رسمیت یافت.
ریاست سندیکا به عهده دکتر محسن سیاح گذاشته شد و از آنجا که سندیکا و دانشکده به شدت تحت نفوذ او بود افرادی هم که غیر از او در این دو مرکز حرفه‌ای و علمی سمت ریاست را بنا به مصلحتی احراز می‌کردند تابع نظرات دکتر سیاح بودند.
۳- کانون دندان‌پزشکان ایران
Iranian Dentists Center
تأسیس: ۱۳۲۹
مؤسسین: دکتر فریدون فرزین، دکتر حسین نواب، دکتر موسی باکی هاشمی، دکتر شمس الدین تابش، دکتر قاسم نیک‌نژاد، دکتر اسدالله آشتیانی، دکتر منصور احتشامی
با وجود ادامه کار سندیکا، در سال ۱۳۲۹ کانون دندان‌پزشکان ایران به ریاست دکتر فرزین تشکیل شد.
پس از تاسیس کانون، گروه دندان‌پزشکان جوان جذب آن شدند، استعفا‌ها از سندیکا و پیوستن به کانون شروع شد ولی روش دکتر فرزین این نبود که با همکاران دانشگاهی خود در سندیکا مقابله کند و پیوسته سعی داشت راه همکاری با سندیکا را باز بگذارد و بر همین اساس هر دو جمعیت فعالیت هم‌زمان ولی جداگانه داشتند. بالاخره وقتی که سندیکا پیشنهادات کانون را برای تغییرات در سیستم کار و تشکیلات پذیرفت، اعضای کانون در آذر ماه ۱۳۳۱ به سندیکا پیوستند.
۴- جامعه دندانپزشکی ایران
Iranian Dental Association
تأسیس: ۲۴دی۱۳۴۱
مؤسسین: دکتر‌ها: آلفردآوانسیان، محمدعلی افتخاری، آرنولد برناردی، شمس الدین تابش، ارسلان تاج، اصغرحداد، اکبررشتیان، حسین نواب، سمیع وهاب‌پور و موسی باکی هاشمی
«جامعه دندانپزشکی ایران» اولین تشکل جامع و تشکیلاتی دندانپزشکی کشور بود که پس از تجربیات سندیکای دندان‌پزشکان و کانون دندان‌پزشکان، در ۲۴ دی ماه ۱۳۴۱ با همت ۱۰ تن از دندان‌پزشکان علاقمند، پا به عرصه فعالیت‌های صنفی نهاد.
این تشکل در مدت کوتاهی پس از پایه‌گذاری به سرعت مورد اقبال دندان‌پزشکان قرار گرفت. برگزاری برنامه‌های علمی ماهیانه و پایه‌گذاری کنگره‌های علمی سالیانه، برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی روز دندانپزشکی و تبدیل آن به هفته دندانپزشکی و استفاده از این فرصت برای ترویج و آموزش سلامت و بهداشت دهان با همکاری نهادهای ذی‌ربط در کل کشور و ارتباط با نهادهای بین‌المللی دندانپزشکی و تلاش برای احقاق حقوق صنفی دندان‌پزشکان از جمله دستاوردهای این تشکل در طی سال‌های فعالیت بود.
جامعه اسلامی دندان‌پزشکان
Islamic Association of Dentists
تأسیس: ۱۳۶۱
مؤسسین: دکتر‌ها: مهدی اعتمادی دیلمی، کاظم آشفته یزدی، محمد صادق احمدآخوندی، خسرو نامجوی نیک، داود توسلی، محمد حسن شاهرودی، اکبر فاضل، سعید صفایی، وفاء الله صحرایی، علی اکبر خوشخونژاد، رسول مفید، عبدالرزاق خالقیان، بهمن نوابی
در زمان نوزدهمین کنگره علمی سالانه جامعه دندانپزشکی ایران در پاییز سال ۱۳۶۰ که انتخابات هیأت مدیره جامعه دندانپزشکی نیز برگزار شد بعضی از کاندیدا‌ها آرای مناسبی به خود اختصاص نداده و همین امر موجب کناره گیری آنان از این جامعه و تفکر ایجاد تشکل دیگری با همکاران دیگر شد. در سال ۱۳۶۱ «جامعه اسلامی دندان‌پزشکان» تشکیل شد که همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در سال ۱۳۶۹ گروهی از دندان‌پزشکان عضو جامعه اسلامی دندان‌پزشکان، «انجمن دندانپزشکی جمهوری اسلامی ایران» را به ثبت رسانده و فعالیت خود را آغاز نمودند. (دکترسید جلیل صدر)
مجمع دندان‌پزشکان ایران
Iranian League of Dentists
تأسیس: ۱۳۷۲
مؤسسین: دکتر‌ها: حمیدعادل نجفی، محمدعلی افتخاری
درگیرودار انحلال جامعه دندانپزشکی ایران و تلاش جوان‌های انقلابی برای ثبت یک تشکیلات جایگزین -که با اهداف سیاسی – مذهبی آن ایام هماهنگ باشد- جمعی از مدیران جامعه دندانپزشکی که ادامه کار جامعه را غیرمحتمل می‌دانستند، تشکل جدیدی به نام «مجمع دندان‌پزشکان ایران» را معرفی کردند و با جلب نظر برخی مدیران دولت، مجوز انتخابات برای آن گرفتند. ایشان تلاش می‌کردند که تشکیلات سابقه دار دندانپزشکی کشور را با نامی نو زنده نگهدارند. در سال ۱۳۷۲ تعداد ۱۰۶۶ دندان‌پزشک از سرتاسر کشور در هتل هما گرد آمدند و با رأی اکثریت قریب به اتفاق (۱۰۲۳ رأی) دکتر حمید عادلی نجفی را به عنوان رئیس تشکل جدید (مجمع) انتخاب کردند.
در سال ۱۳۷۴ دوره دو ساله خدمت هیات مدیره مجمع دندان‌پزشکان ایران طبق اساسنامه پایان یافت و علی‌رغم برگزاری دو کنگره سالیانه، چون تاییدیه‌های لازم برای ادامه فعالیت انجمن از سوی مسوولان صادر نشد، پرونده مجمع دندان‌پزشکان ایران در این سال رسما بسته شد.
انجمن دندانپزشکی ایران
Iranian Dental Association
تأسیس: ۱۳۷۵
مؤسسین: دکتر خسرو نامجو نیک
این تشکل در سال ۱۳۶۸ توسط مؤسسین جامعه اسلامی دندان‌پزشکان در وزارت کشور به ثبت رسید و به آرامی آغاز به کار کرد. از آنجا که دندان‌پزشکان با حضور قدرتمندانهٔ جامعه دندانپزشکی، استقبالی از این تشکل نوپا نکردند.
مدیران جامعه و انجمن در سال ۱۳۷۵ با امضای یک توافق نسبتاً اجباری، به انحلال جامعه و رسمیت انجمن صحه گذاشتند. قرارشد وزارت کشور سمت نظارت بر کار وحدت دو جمعیت را برعهده گیرد. بنا بود هر دو جمعیت صورت اموال خود را به وزارت کشور ارایه دهند. جامعه این کار را دقیقا انجام داد و بعد از مدت کوتاهی وزارت کشور انحلال جامعه را اعلام کرد و انجمن عملا جانشین جامعه شد.
موضوع انحلال جامعه دندانپزشکی ایران به‌علت عدم قبول آن از طرف اداره ثبت شرکت‌ها، قطعیت نیافت و اکنون جامعه دندانپزشکی ایران با همان شماره ثبت اولیه، یعنی شماره ۵۶۸، موجودیت قانونی خود را حفظ کرده است.
منابع: کتاب «تاریخ دندانپزشکی ایران ۱۳۸۳-۱۳۱۳» تالیف دکتر محمدعلی افتخاری و سایت دندانپزشکی ایردن
