فایل های روتاری از کاربردی ترین ابزارهای دندانپزشکی اندودنتیکس هستند.آلیاژ نیکل – تیتانیوم برای اولین بار با کاربرد نظامی ساخته و استفاده شد.با معرفی فایل های NiTi در دودهه گذشته به دندانپزشکی معاصر، دندانپزشکان بسیاری به سراغ این فایل ها رفته اند و از مزایایی استفاده از این فایل ها مانند آماده سازی بیشتر کانال در زمان کمتر، بهره مند شده اند. استفاده از این ابزارها،البته به مهارت و تجربه نیاز دارد و پیش از آن البته، دانستن دانش و مهارت درمان اندو را می طلبد. در این مطلب به توضیح برخی از مواردی می پردازیم که با آگاهی از آن ها احتمال شکستن فایل های روتاری را کاهش می دهید. پیش زمینه بهره مندی از این مطلب این است که شما با فایل های روتاری قبلا کار کرده باشید، با مفاهیمی مثل تورگ، cyclic fatigue ،سرعت سایر اصطلاحات و قوانین مکانیکال استفاده از فایل های روتاری به طور علمی یا تجربی آشنا باشید.

فایل های روتاری چرا می شکنند؟
ساده ترین علت شکستن فایل های روتاری افزایش تورگ ( گشتاور) است . (گشتاور یک کمیت فیزیکی در حرکت چرخشی است که به بزرگی نیرو و مسیر و مکان اثر نیرو بستگی دارد، گشتاور نسبی است و نسبت به یک نقطه سنجیده می شود). حال چه می شود که گشتاور افزایش پیدا می کند؟
مهم ترین دلیل افزایش تورگ(گشتاور) فشار زیاد است.نباید به فایل روتاری فشار بیش از حدی وارد شود.گفته شده است که فشاری که باید برای نگه داشتن یک فایل روتاری در داخل کانال باید اعمال شود ،به اندازه فشاری باید باشد که به نوک یک مداد تیز برای نوشتن وارد می شود! گشتاور ( تورگ) بالا باعث تغییر شکل فایل ها می شود و به محض مشاهده این تغییر شکل باید عطای آن فایل را به لقایش بخشید! چون به زودی زود می شکند! تورگ مورد نیاز فایل های روتاری با هم متفاوت است. ولی آناتومی کانال هم عامل بسیار تعیین کننده در احتمال شکستن فایل متعاقب تورگ های مختلف است.هر موقع احساس کردید به فایلتان دارد فشار زیادی وارد می شود، سریع آن را با یک فایل با تیپر کمتر ( بیشتر در کراون داون) یا سایز کوچکتر ( بیشتر در استپ بک ) عوض کنید.
سرعت (Rpm) استفاده از فایل های روتاری مختلف با هم ممکن است متفاوت باشد.توجه کنید فایل های با سرعت بالا را تعداد دفعات کمتری می توان استفاده کرد. در عین حال که آماده سازی بهتر و حس لمس بهتری با فایل های سریع تر دارید. موتورهای روتاری به دلیل کنترل دقیق تر تورگ و سرعت و خاصیت برگشت معکوس اتوماتیک ( اتوریورس) در کاهش حوادث فایل های روتاری و افزایش عمر و کارایی آن ها می توانند احتمالا تاثرگذار باشند.

در چه آناتومی هایی فایل های روتاری را با ترس و لرز استفاده کنیم؟
– کانال های باریک و کلسیفیه، هم cyclic fatigue هم تورگ بالایی ایجاد می کنند و احتمال جدا شدن فایل در آن ها بیشتر است.در کانال های باریک حتما ایجاد مسیر اولیه را با فایل دستی در نظر داشته باشید.
– کانال های با Curve شدید ، قتلگاه فایل های روتاری هستند! در کروهای ملایم ریشه های بلند هم فشار مضاعفی به فایل های شما وارد می شود.در این موارد به صلاح است که آماده سازی را دستی انجام دهید.ضمنا در نظر باشید که بعد از استفاده موفقیت آمیز از فایل روتاری در این کانال ها، آن را مستعمل به حساب آورید، چون استرس زیادی به آن وارد شده و در استفاده بعدی مستعد جدا شدن است.
– کانال های Merging ( با هم یکی شونده) یا کانال های از هم جدا شونده و پیچیده ( تایپ دو ، سه و پنج تا هشت ورتوچی) کاندیدای آماده سازی با روتاری نیستند! مخصوصا در تایپ دو ورتوچی که شایع هم هست، در محل جانکشن دو کانال احتمال بسیار بالای جدا شدن فایل روتاری وجود دارد.
– در کانال های خیلی بلند فایل روتاری را با احتیاد استفاده کنید.تورگ در این کانال های به علت سطح بالای تماس خیلی بالاست و جدا شدن فایل ر این کانال ها اغلب غیرقابل جبران است.
– دندان های با آپکس باز را با روتاری آماده سازی نکنید. با توجه به خاصیت مکش (screw in) بسیاری از فایل های موجود در بازار، کنترل طول با فایل های دستی مطمئن تر است.

لوبریکنت ها …آری یا نه؟
در برخی کتاب ها به احتمال افزایش گشتاور و متعاقب آن استرس وارده بیشتر به فایل روتاری، با برخی لوبریکنت ها ( مانند Rc prep) اشاره شده است. اما آنچه که در “راهنمای انجمن اندودنتیست ها ی امریکا برای استفاده از فایل های روتاری ” قید شده ، استفاده از لوبریکنت هایی مانند Glyde و Rc prep را مجاز دانسته است . ولی به طور کلی نباید داخل کانال خشک ازفایل روتاری استفاده کرد و شست و شو ی متناوب به همراه استفاده از فایل های کوچکتر دستی در فواصل استفاده از فایل های روتاری را مد نظر قرار داد.

توصیه های کلی برای پیشگیری از جداشدن فایل های روتاری:
انتخاب فایل NiTi از اهمیت بالایی برخوردار است. هرگز از مارک های ناشناخته، کپی ها و اجناس نامرغوب استفاده نکنید. توصیه های فروشنده ها را هم هرگز جدی نگیرید! شما قرار است در قبال شکستن فایل داخل کانال اعصابتان خرد شود، درمانتان شکست بخورد و پاسخگو باشید و نه آن ها! وظیفه فروشنده ها صرفا فروش کالا به شما می باشد!
رعایت اصول اولیه و پایه ای اندو بسیار اهمیت دارد. حفره دسترسی مناسب کلید مهم کاهش حوادث حین کار است.
پیش آماده سازی، شست و شو و لوبریکنت،بررسی چشمی اعوجاج و تغییرات فایل ها،توالی صحیح فایل ها، استفاده از روش هیبرید( دستی و روتاری) و پاکسازی دبری های فایل و کاربرد طبق دستور شرکت سازنده، استفاده در نهایت ملایمت و بدون نیروی اضافی، اخذ گرافی پیش از کار و آنالیز آناتومی کانال ها می تواند در پیشگیری از جدا شدن فایل های روتاری بسیار موثر باشد و حوادث احتمالی را –که اجتناب پذیر هستند- به حداقل برساند.

نویسنده: دکتر علی مرسلی