حتی اندودنتیست‌های متعصب هم در مورد آینده درخشان علم اندودنتیکس نمی توانند با قاطعیت نظر بدهند. زمانی که ایمپلنت‌ها به دندانپزشکی معرفی شدند، نگرانی‌ها در مورد آینده این رشته افزایش یافت. بعضی فروشندگان ایمپلنت و جراحان ایمپلنت این جمله طنز را بیان می کنند که ” اندو صرفا یک فضانگهدار عالی برای ایمپلنت‌های آینده خواهد بود!” . در یک سخنرانی جنجالی دکتر گری کار(( Gary Carr و دکتر وینستون چی ( Winston Chee) موضوع صحبت های خود را به “مرگ اندودنتیکس” اختصاص دادند و از آن به عنوان یک زامبی یاد کردند! مطلبی که در ادامه می خوانید، آینده اندودنتیکس را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار می دهد. البته با سرعت خارق العاده علم، پیش بینی در مورد آینده رشته ای مانند اندو بسیار دشوار و تقریبا غیرممکن است. اما روند کنونی می تواند سرنخ‌هایی را در مورد آینده این رشته به دست بدهد.جمله معروفی وجود دارد که می گوید، بهترین روش برای پیش بینی زمان آینده، درک زمان حاضر می باشد. مطلبی که هم اکنون در حال خواندن آن هستید، کلی بوده و کشور و شرایط مکانی خاصی را شامل نمی شود. خواننده حق دارد که معترض مقایسه شرایط کشو‌ر‌های پیشرفته و جهان سوم در این توضیح کلی باشد. ولی آن چه منظور و هدف نگارنده بوده است شمای کلی آینده علم اندودنتیکس (Mainstream)، صرف نظر از ویژگی‌های جغرافیایی و مکانی می باشد. کما اینکه در کشور ما ایران علیرغم اینکه در طبقه بندی کشو‌رهای جهان سوم قرار داریم، علم اندودنتیکس به روز و حتی بالاتر از سطح بسیاری از کشورهای جهان اول دنیا ارائه می شود.

نگاهی به گذشته:
در دو دهه اخیر دو تحول بزرگ در اندودنتیکس را شاهد بوده ایم.اولی در حیطه ابزار و تکنولوژی ( معرفی فایل های نیکل تیتانیوم و معرفی بزرگنمایی به اندودنتیکس) و دومی تغییر رویکرد بیولوژیک اندو در کاهش تعداد جلسات درمان و کاهش استفاده از مواد داخل کانالی به مدت طولانی بوده است. دانش اندو البته روزهای تاریک غلبه تئوری focal infection را هم شاهد بوده است. هنوز هم که هنوز است علیرغم نتایج تمامی مطالعات، دندانپزشکی به اصطلاح “بیولوژیک” (هولیستیک) بنیان های اندودنتیکس معاصر را زیر سوال می برد.
زمانی بزرگترین دغدغه دندانپزشکان این بود که بتوانند پزشکان را قانع کنند که آرتروز ، سرطان ، عفونت ریه و شکست های پزشکی ربطی به عفونت دندان یا دندان عصب کشی شده ندارد! به این ترتیب دندانپزشکان با کمک اندودنتیکس توانستند میلیون میلیون دندان را از کشیده شدن نجات دهند. ارزش این درمان در دوران “ماقبل ایمپلنت” ممکن است برای دندانپزشکان امروز غیرقابل درک باشد! دندانپزشکی امروز برای بقا و حضور خود مدیون اندودنتیکس و غلبه نظر “درمان کانال ریشه” بر نظریه عفونت کانونی و پیروزی اندودنتیکس بر پزشکی انعطاف ناپذیر و دگم آن دوران است.
تا همین دو دهه اخیر، وقتی دندان Terminal End کشیده میشد، تنها گزینه بیمار و دندانپزشک پروتزهای پارسیل زمختی بود که برخی از بیماران نداشتن آن ها به داشتنشان ترجیح می دادند! اندودنتکیس در این زمان نه تنها یه دانش انقلابی بلکه یک “ارزش” به شمار می آمد.هنوز هم که هنوز است تنها آلترناتیو اندو، کشیدن دندان است و ما اندودنتیست ها دوست داریم ایمپلنت را آلترناتیوی پروتزی برای جایگزینی دندان از دست رفته به شمار می آوریم.

آیا بزرگنمایی ، ابزارهای اولتراسونیک وفایل های نیکل تیتانیوم در اندودنتیکس نکته انحرافی هستند؟
استفاده از بزرگنمایی در اندودنتکیس نیازمند تغییر حفره دسترسی به نحوی است که بتوان اوریفیس را با یک زاویه مستقیم و بدون مانع مشاهده کرد. هر قدر هم که ما اندودنتیست‌ها درصدد انکار قضیه باشیم، نمی توانیم منکر این قضیه شویم که بدون یک حفره دسترسی خوب ( بخوانید ازبین رفتن حجم بیشتری از ساختار دندان) نمی توان از بزرگنمایی به نحو مطلوب استفاده کرد. همین قضیه البته پروگنوز درمان‌های اندودنتکیس را تا حد زیادی بالا می برد.اما به چه بهایی؟ قربانی شدن پروگنوز پروتزی دندان! در مورد استفاده از فایل‌های NiTi هم همین قضیه صادق است. گشادسازی زیاد کرونالی ، ایجاد یک فضای بزرگ در فضای کانال که بتوان آن را به شکل زیبا و چشمگیر آبچوره کردبا فایل های NiTi ممکن شده است.البته هدف بیولوژیک رساندن ماده شست‌و‌شو به آپکس و ایجاد سیل مناسب هم این توجیه را پشتیبانی کرده است. نوک های اولتراسونیک و بزرگنمایی به نظر می رسید که در ابتدا بتوانند پروگنوز جراحی های رتروگرید را بهبود ببخشند. اما اتفاقی که افتاد این بود که یک “پارادایم شیفت” در اندو ایجاد شد و “درمان مجدد اورتوگرید” – در هر زمان و هر شرایط- جای جراحی رتروگرید را گرفت.حتی موارد مسلم نیازمند جراحی آپیکو “ابتدا” باید درمان مجدد اورتوگرید شوند تا به اصطلاح “موفقیت” آن‌ها افزایش یابد.
عدم انتخاب جراحی به عنوان گزینه اول، در موارد مشکلات آپیکالی مسلم ، مانند لج آپیکالی، پرفوراسیون آپیکالی، عدم امکان دسترسی به کرو آپیکالی به جز اسراف منابع و کاهش پتانسیل پروتزی دندان و مستعد کردن آن برای شکستن نتیجه دیگری در بر ندارد. ما اندودنتیست ها در دانشکده‌ها برای جراحی حرفه ای آپیکواکتومی تربیت نمی شویم و سعی داریم درمان ها را به سمتی هدایت کنیم که عدم مهارت خود را در جراحی با درمان های “اورتوگرید” جبران کنیم.
اندودنتیکس اما با این رویکرد تبدیل به رشته ای می شود که به طور مستقل فقط درصدد افزایش موفقیت خود بوده و از اهداف کلی دندانپزشکی (حفظ اکلوژن بیمار، امکان فانکشن برای انسان ها در طولانی مدت) ،غافل می شود. تخصصی شدن کار، باعث می شود که ملاحظات پروتزی- پریودنتال کمتری را در کارمان لحاظ کنیم.آینده پروتزی – پریودنتال درمان خود را کمتر ارزیابی کنیم و در تصمیم گیری هایمان صرفا پروگنوز ” اندو ” درمان هایمان را لحاظ کنیم.
درمان‌های یک جلسه ای امروزه جای خود را به درمان‌های دو و چند جلسه ای داده است.اهداف بیولوژیک اندو ( از بین بردن میکروارگانیسم ها) با ظهور فایل های نیکل تیتانیوم بیشتر با آماده سازی کافی و بیشتر از کافی(!) در صدد تحقق یافتن است. بیشتر تحقیقات، مطالعات و تکنولوژی های عرضه شد در عرصه مکانیکال درمان ریشه می باشد تا بیولوژیک. حتی تکنولوژی های جدیدی که امیدی در عرضه آن ها به برآورده کردن اهداف بولوژیک درمان ریشه بود، نتوانسته اند که کارآمدی خود را در درمان ریشه ثابت کنند.(مانند لیزرهای اندو). درمان های دو یا چند جلسه ای هم که بر جنبه بیولوژیک درمان تاکید داشتند کمتر انجام می شوند. تکنولوژی های جدید و شرکت های سازنده با معرفی ابزارهای جدید که صرفا هدف کاهش “زمان” را نشانه گرفته اند، دندانپزشکان را از اهداف بیولوژیک خالص درمان منحرف می کنند.در همین چند سال اخیر، تعداد فایل های ست های روتاری روز به روز کمتر شده و اکنون با رواج فایل های روتاری تک فایل، تک سایزِ تک طول(single length) مواجهیم! سلتزر،بایندورف، بِندر، ترابی نژاد و سایر بزرگان اندو هرگز بحثی را در مورد “سرعت ” انجام درمان ریشه مطرح نکرده اند! اما جریان حاکم بر اندودنتیکس معاصر عرضه محصولات و تکنولوژی‌هایی است که نه الزاما به بهبود کیفیت درمان ها،بلکه فقط به افزایش سرعت شروع تا خاتمه درمان اندو می انجامند! ما بیش از آن که به فکر رعایت اصول اندو باشیم، تکنولوژی‌هایی را در جهت کاهش مدت زمان آماده سازی ریشه و پرکردن آن را می آزماییم! اندودنتیکس قبل از آن که نگران تهدید شدن و تحدید شدن توسط ایملنت باشد، باید نگران به خطر افتادن پایه های خود و کاهش موفقیت درمان های اندودنتیکس به دلیل عدم رعایت اصول پایه ای بیولوژیک اندو باشد. بازگشت به اصول شاید بزرگترین نیاز دانش اندودنتیکس معاصر باشد.
امروزه بسیاری از مبلغین اندوکه اکثرا ویزیتورهای شرکت ها هستند تکنیک های سینگل کن و مبتنی بر سرعت را تبلیغ می کنند. طوری شده است که “تخصص” اندو را انجام درمان ریشه یک مولر در سی دقیقه معادل می دانند! متاسفانه همکاران متخصص زیادی در این دام افتاده اند.از طرف دیگر در کشور ما ایران، متخصصینی هم هستند که درمان های زیر استاندارد (مانند وایتال پالپ تراپی برای دندان های بالغ!) را به دندانپزشکان عمومی آموزش می دهند.این قضیه باعث خواهد شد که اندو از رشته ای با نتایج قابل پیش بینی به رشته ای غرق در هرج و مرج نتایج درمان تبدیل شود. به این ترتیب آینده جالبی از نظر پیش بینی نتایج درمان در انتظار اندودنتیکس نخواهد بود و اعتبار رشته ای که سال ها سردمدار “پیش بینی پذیری نتایج درمان” در میان شاخه های مختلف دندانپزشکی بوده و توانسته بود در نبردی سخت و دشوار حتی اعتماد همکاران پزشک را به نسبت به نتایج درمان خود جلب کند( پیروزی اندودنتیکس معاصر بر تئوری Focal Infection) خدشه دار و کمرنگ خواهد شد.

اسلحه ها انسان ها را نمی کشند، انسان ها هستند که با اسلحه همدیگر را می کشند!
یک درمان ریشه بد، احتمالا درآینده نزدیک و به طور قطع در بلند مدت،درمان موفقی نخواهد بود.تقریبا همه دندانپزشکان اندو انجام می دهند.چه آن‌هایی که مهارت دارند، چه آن‌هایی که مهارت کافی ندارند.به این ترتیب موفقیت کلی اندو از نظر آماری بسیار کمتر از آن چیزی است که باید باشد.اندو در کمیتی غیرقابل قیاس با ایمپلنت انجام می شود و تقریبا توسط همه دندانپزشکان صورت می گیرد.بنابراین طبیعی است که آمار شکست بیشتری داشته باشد( هرچند که از نظر مطالعات آماری موفقیت ایمپلنت و اندو بسیار به هم نزدیک است)
بسیاری از ایمپلنتولوژیست‌های دنیا ،بیماران را نسبت به درمان اندو بدبین می کنند.ایمپلنتولوژیست‌ها کسانی هستند که در خط آخر درمان با موارد شکست خورده درمان ریشه ( و درمان های مجدد ریشه!) مواجه می شوند.بایاسی (تورش) که اینجا وجود دارد این است که ایمپلنتولوژیست‌ها،موارد درمان ریشه و درمان مجدد ریشه موفقیت آمیز را نمی بینند! از طرف دیگر ایمپلنت بیشتر توسط پریودنتیست‌ها، جراحان فک و صورت، پروستودنتیست‌ها، اندودنتیست‌ها ودندانپزشکان عمومی مجرب تر قرار می گیرد.ایمپلنت در بیشتر دانشکده های دنیا جز پروتکل آموزشی دوره عمومی نیست.بنابراین اگرسلاح ایمپلنت فعلا کمتر به سمت کسی شلیک کرده، به این دلیل است که آدم های کمتری به این سلاح مجهزند!
بیشتر دندانپزشکان عمومی اغلب مایلند بعد از شکست درمان ریشه، بیمار خود را به یک ایملنتولوژیست ارجاع دهند تا یک اندودنتیست! علت آن هم واضح است.درمان مجدد ریشه( رتروگرید یا اورتوگرید) به منزله وجود اشکال یا خطا در درمان قبلی است و احتمالا موجب مطرح شدن جنبه قصور و بحث هزینه های پرداختی خواهد شد. ولی یک ایمپلنتولوژیست بیش از آن که درمورد خطای قبلی درمان با بیمار صحبت کند، درمورد ناکارآمدی درمان ریشه و کارآمد بودن و مطمئن بودن درمان ایمپلنت بیمار را قانع خواهد کرد! ادامه همین مدل،اعتماد بیماران را به درمان ریشه کاهش خواهد داد.

اندونتیست دکتر علی مرسلی