امروزه در ليست بيمارانمان تعداد بيماران مسن به نسبت قبل افزايش قابل ملاحظه ای يافته اند. اين امر به آگاهی آنها نسبت به ارزش دندانهايشان بر می گردد. اين ايده كه دندانها را بكشيم و دندان مصنوعی بگذاريم بتدريج رنگ باخته و بيماران مسن خواهان حفظ دندانهای طبيعی خود هستند. به عنوان يك دندانپزشك وظيفه داريم با نيازهاى خاص اين گروه سنی آشنا باشيم و سعی كافی در حفظ دندانهای طبيعی ايشان داشته باشيم.
ملاحظات خاص اين گروه سنی چیست؟
الف) بيماری های سيستميک:
اين گروه به واسطه سن معمولا درگير بيماريهاى خاصی هستند. اغلب بيماران مسن كه كانديد درمان ريشه هستند بيمارانی هستند كه به مشكلات سيستماتيك خود واقف هستند، می دانند چه داروهايی مصرف می كنند. به ما گوشزد می كنند، چرا كه كاملا نگران سلامتی خود هستند و به آن اهميت می دهند، بعضا حتی داروهای خود را همراه دارند و به ما در خصوص داروی بيحسی هشدار می دهند. بايد به حرفهايشان خوب گوش دهيم. بيماران بسيار خوب و قدردانی هستند. كافی است ملايمت و مهربانی را در شما احساس كنند، و كار خوب دريافت كنند ، آنگاه هرگز شما را ترك نخواهند كرد. ممكن است دچار كم شنوايی باشند كه در اين صورت لازم است بلندتر با ايشان صحبت شود. ممكن است مشكلات قلبی ، كليوی ، كبدی ، ديابت ، فشار خون بالا، .... داشته باشند. ممكن است سابقه جراحی قلب، انفاركتوس قلبی يا مغزی ، سابقه شيمی درمانی و راديوتراپی ، مفصل مصنوعی و .... داشته باشند. لازم است با پزشك متخصصشان مشاوره كتبی در خصوص بيمارى و داروهايشان ... داشته باشيم. برخی به صورت روزانه ممكن است مواد ضدانعقاد مصرف كنند. بايد نسبت به آنها آگاه باشيم ، شايد لازم باشد پزشك تغييری در دوز و يا قطع موقت دارو بدهد. دقت كنيد كه حتما مشاوره كتبی داشته باشيد و آن را در پرونده بيمار حفظ كنيد. لزوم پيش دارويی در برخی حالات ضروری است . پروفيلاكسی آنتی بيوتيكی در مورد بيمارانی كه عمل قلب انجام داده اند (عمل قلب باز)، بيمارانی كه دريچه مصنوعی دارند، مفصل مصنوعی دارند، سابقه تب روماتيسمی دارند، و يا تحت درمان با داروهای ايمونوساپرسيو هستند. اينها مطالب بسيار مهمی هستند كه حتما بايستی مد نظر باشند. اطلاعات ناكافی ما در خصوص بيماريهای قلبی و نظرات مختلف متخصصين اين رشته ما رو به اين سمت می برد كه حتما در اين خصوص مشاوره كنيم. موضوع ديگر فشار خون بالا در اين گروه سنی است. معمولا داروهای پايين آورنده فشار خون مصرف می كنند. تزريق داروی بيحسی بدون اپی نفرين بايد مد نظر باشد و در پرونده بيمار با خودكار قرمز قيد شود. نكته ديگر اين كه اگر بيمار مسنی داشتيم كه قبلا مشكل سيستميك نداشته و الان دوباره مراجعه كرده براى دندان ديگر، حتما مجددا تاريخچه پزشكی گرفته شود، ممكن است اخيرا درگير مشكلی شده باشد. اصولا بهتر است به روز كردن پرونده از جهت تاريخچه پزشكی، كار روتين برای بيماری باشد كه پس از مدتی مجددا مراجعه كرده است. در خصوص مشكلاتی مثل آرتروز گردن و ديسك كمر بايستی ملاحظات خاص داشت. ازقبيل برقراری راحتی بيمار روی صندلی و تنظيم مناسب صندلی و زير گردنی .
ب) ملاحظات بافت نرم و سخت:
بخاطر شل شدن و افتادگی نسوج در اين بیماران ، رتركت كردن لب و گونه با راحتی بسيار زيادتری انجام می شود. كه اين يك حسن است. اگر بيماری باشد كه مدتی در سگمنت خلفی سابقه بی دندانی (يك يا چند دندان) داشته، معمولا زبان اين افراد رشد كرده و بزرگتر از حد نرمال است. از نظر پريودونشيم ممكن است تحليل استخوان ، لثه و يا تورم لثه داشته باشند. بالطبع بواسطه تغييرات فيزيولوژيك aging استخوان آلوئل نيز دچار نقصان در ارتفاع شده و ممكن است قسمت هايی از ساختار ريشه دندان و حتی فوركا در دهان اكسپوز شده باشد. برخی از اين دندانها عليرغم چنين وضعيتی بسيار محكم بوده و نبايد به دليل درگيری فوركا آنها را محكوم به كشيدن كرد. اين دندانها می توانند به خوبی به اين بيماران سرويس بدهند. اگر تحليل استخوان و كلا پريودونشيوم منجر به از دست رفتن نسبت مناسب تاج به ريشه (Crown/Root ratio) شده باشد، ممكن است كشيدن در دستور كار قرار گيرد. به علت تغييرات استئوپوروتيك در بيماران مسن ، اين بيماران به خوبی به تزريقات انفيلتريشن پاسخ می دهند و خيلی خوب بيحس می شوند.
تغييرات دندان :
تغييرات قابل ملاحظه ای در حجم پالپ اتفاق می افتد كه به واسطه عاج سازی و عقب نشينی پالپ است . عاج سازی در پاسخ به محركاتی مثل سايش، پوسيدگی، ترميم عميق، بيماری پريو به وقوع می پيوندد، اما به طور طبيعی در روند aging اين امر كاملا طبيعی است. در تمامی سطوح و ديواره ها اين كوچك شدن ادامه می يابد، سقف پالپ چامبر به واسطه عاج سازى در عاج بالاى چمبر فوق العاده سرويكالی تر مى شود. به نحوی كه ميزان تراش برای رسيدن به سقف زيادتر از يك بيمار جوان و ميانسال است. تغييرات پالپ چامبر فقط محدود به پايين آمدن سقف نيست. ديواره های جانبی يا اگزيال نيز با عاج سازی بيشتر به سمت فضای پالپ شكم می دهند. دنتين شلف ها برجسته تر می شوند به نحوی كه دسترسی به اريفيس ها را دشوار می سازند. نكته بسيار جالب اين است كه ميزان عاج سازى در كف پالپ چامبر به مراتب بيشتر از ساير قسمت هاست ، در نتيجه فاصله كف تا فوركا بيشتر است، كه اتفاق خوبی است ، ولی نه در آن حد كه بی محابا از كف بر داريم.
كلسيفيكيشن به دو نحوه انجام می شود:
١) كلسيفيكاسيون خطی كه كوچك شدن پالپ در تمامی سطوح را به دنبال دارد.
٢) كلسيفيكاسيون منتشر كه ايجاد هسته هايی در هر دو پالپ تاجی و ريشه ای است. علاوه بر كلسيفيكاسيون خطی، وقوع پالپ استونها دسترسی به كانالها را مشكل می سازد. دانستن آناتومی دندان و شيوه و مشی كلسيفيكاسيون در پيدا نمودن اريفيس ها بسيار كمك كننده است.
تغييرات اپكس و اپيكال فورامن:
همگام با سايش فيزيولوژيک سطح اكلوزال، وقوع سمنتوژنز را در اپكس دندان داريم. اين يك مساله كاملا فيزيولوژيك است. اين موضوع چه اهميتی دارد؟ در واقع گرچه طول ريشه بلندتر شده ولی تنگه همان است، پس صرفا تكيه بر راديوگرافی در تعيين طول، منجر به اوراينسترومنتيشن و اورفيلينگ می شود. چاره چيست؟ كاربرد ساير روش های تعيين طول به ويژه كاربرد اپكس فايندر.
اپكس فايندر و پيس ميكر:
در بيماران قلبی كه پيس ميكر دارند امواج اپكس فايندر می تواند سبب اختلال در عملکرد پيس ميكر شود و كاربرد آن مجاز نيست. اگر چه اخیرا يك كمپانی ادعا کرده كه اپکس لوکیتوری تولید کرده برای درمان بیماران دارای پیس میکر، اما نظر به حياتی بودن مسئله به این ادعاها نبايد اعتماد كرد.
مدرس: استاد اقای دکتر مسعود براتی متخصص اندو
نگارنده: سرکار خانم دکتر نسیم پروانیان جراح و دندانپزشک، عضو افتخاری دنت آنلاین
