گاز نیتروس اکساید یک گاز غیرآلی بی رنگ و بدون بو یا کمی شیرین است که برای اولین بار در اواسط سده 1800 میلادی در درمان های جراحی دندانپزشکی بکار گرفته شد. امروزه ترکیب گاز نیتروس اکساید و اکسیژن بصورت استنشاقی یک روش ایمن و موثر در مدیریت درد و اضطراب در دندانپزشکی است. به این روش نام های مختلفی داده اند مانند: آرامبخشی در حالت هوشیاری، آنالژزی نسبی و ...

نیتروس اکساید-اکسیژن پرمصرف ترین بیحسی استنشاقی در دنیا است که طبق آمار ADA در سال 2007 حدود 70% مراکز درمانی دندانپزشکی در ایالات متحده از آن استفاده می کردند.

این ترکیب از طریق تنفس و ریه ها وارد بدن می شود. گاز نیتروس اکساید حلالیت کمی در خون و بافت های چربی دارد بهمین علت به سرعت در بدن منتشر می شود و به مغز می رسد، جایی که بیحسی درک می شود. نیتروس اکساید نسبت به سایر گازها سریعترین اثر را دارد، در خون بصورت آزاد حرکت می کند و با هموگلوبین ترکیب نمی شود و تحت بایوترانسفورماسیون قرار نمی گیرد و چون حلالیت کمی دارد، به سرعت از بدن دفع می شود. روش دفع آن از طریق بازدم از ریه هاست. نیتروس اکساید ویتامین B12 را بصورت غیرقابل برگشت اکسیده می کند و فعالیت آنزیم های وابسته به آن را کم می کند مثل متیونین یا تیمیدیلات سنتتاز. احتمالا همین مکانیسم باعث بروز عوارض جانبی استفاده از این گاز است، مخصوصا در کسانی که تحت درمان های عدم باروری قرار دارند یا به خاطر سقط های ناگهانی، اختلالات خونی و مشکلات نورولوژیک تحت دارودرمانی هستند.

با توجه به آخرین ویرایش دستورالعمل ADA (اکتبر 2016) اگر نیتروس اکساید- اکسیژن استنشاقی همراه با سایر عوامل آرامبخش استفاده شود می تواند منجر به بیحسی ملایم، متوسط، شدید یا حتی بیهوشی عمومی گردد.

دو نوع سیستم تجویز نیتروس اکساید-اکسیژن استنشاقی در دندانپزشکی وجود دارد. یکی سیستم پرتابل که در آن تانک روی پایه چرخدار سوار است و می توان آن را به اتاق های مختلف حمل کرد. دیگری سیستم ثابت است که محتویات تانک آن از طریق اتصالات چندمنظوره قابل استفاده در چند اتاق کاری بصورت همزمان است. معمولا غلظت گاز نیتروس اکساید 70% و غلظت اکسیژن 30% است و بدین ترتیب اطمینان حاصل می شود که بیمار در حین تجویز 9% بیش از میزان موجود در هوای اتاق اکسیژن دریافت می کند.

منبع: انستیتوی علمی انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)