از تشخیص بیماری تا چالش‌های درمان دندان‌پزشکی

دکتر شیلان صلاح
متخصص بیماری‌های دهان، فک و صورت

با آن که هیچ یافته دهانی به طور اختصاصی متعلق به بیماری MS نیست، اما در مورد بیمار جوان با نورالژی تری ژمو دو طرفه در صورتی که سایر اختلالات نورولوژیک نیز مشاهده شود یا درد ناشی از نورالژی تری ژمو چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد، تشخیص MS می‌تواند مد نظر قرار داده شود. فلج صورتی نیز می‌تواند از نشانه‌های MS باشد، اما نظیر آن چه ممکن است در فلج Bell دیده شود، نبوده و با درد پشت گوش یا از دست دادن حس چشایی همراه نیست. افزایش حساسیت یا از بین رفتن حس صورت در اطراف دهان، حرکات کرمی شکل صورت (Myokymia) یا اسپاسم یک طرفه، گفتار غیر طبیعی «گفتار تقطیع شده»، افزایش اختلالات تمپورو مندیبولار، سردرد، لرزش غیر ارادی وابسته به مخچه و ضعف عضلات صورت از دیگر نشانه‌های بیماری MS در ناحیه دهان، فک و صورت است. لذا دندان‌پزشک ممکن است جزو اولین کارکنان درمانی باشد که با بیماری برخورد کرده و بیمار را ارجاع می‌دهد.
در این بیماران نوروپاتی شاخه‌های ماگزیلاری و مندیبولار عصب سه قلو با سوزش و دیگر اختلالات حسی همراه است. نوروپاتی عصب چانه‌ای می‌تواند موجب بی‌حسی لب پایین و چانه در بیماران مبتلا به MS شود و درگیری عصب صورتی نیز باعث لرزش مداوم عضلات صورت یا مایوکیمیا می‌شود. مواجهه با دردهای غیرطبیعی از جمله نورالژی تری ژمو با خصوصیات بالا، کرختی انتهاها، اختلالات بینایی و ضعف عضلانی (شواهد درگیری نورولوژیک)، دندان‌پزشک را ملزم می‌سازد که به معاینه نوروماسکولار بپردازد و اگر بیماری در طول چند روز پیشرفت کرده است، بیمار بین ۲۵ الی ۳۵ سال است و خستگی عصرگاهی دارد، وی را به متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد. از آن جایی که در بیش از ۵ درصد از موارد، اینها نشانه‌های اولیه بیماری نورالژی تری ژمینال است، باید به خاطر داشت که نشانه‌ها و علائمی از قبیل عدم وجود نقاط آغازگر احتمالی و درد مداوم با شدت کمتر، این نوع نورالژی را از نورالژی تری ژمینال ایدیوپاتیک مجزا می‌کند. گرچه داروهایی که جهت درمان این گونه نورالژی استفاده می‌شود تفاوتی با درمان نورالژی ایدیوپاتیک ندارد.
آگاهی از عوارض سیستمیک و دهانی داروهای MS برای دندان‌پزشک الزامی است؛ گلاتیرامر ممکن است موجب ادم یا ورم صورت شود. داروهای آنتی کولینرژیک مورد استفاده در اختلال عملکرد مثانه از جمله اکسی‌بوتینین و تولترودین و داروهای ضد افسردگی سه حلقوی و تیزانیدین (ضد اسپاسم) نیز می‌تواند موجب خشکی و سوزش دهان شود. حتی شاید این بیماران نیاز به استفاده از بزاق مصنوعی داشته باشند؛ اما در صورت نیاز، تجویز پیلو کارپین تنها با مشورت پزشک معالج صورت می‌گیرد. برخی داروهایی که در درمان MS استفاده می‌شود سرکوب‌گر سیستم ایمنی بوده و خطر عفونت‌های فرصت‌طلب و ایجاد سرطان را در بیماران افزایش می‌دهد. لذا به دلیل ضعف سیستم ایمنی در اثر داروها، باید از ایجاد و پیشرفت عفونت‌های دندانی در این بیماران پیشگیری کرد.
در این بیماری به علت اختلالات حرکتی، توانایی حفظ بهداشت دهان کاهش می‌یابد. در نقص حرکتی بارز، مسواک برقی و وسایل بهداشت دهان با دسته های بزرگ می‌تواند کمک کننده باشند و برنامه بهداشت دهان نیازمند دخالت اعضای خانواده یا پرستار بیمار است. انجام درمان‌های پروتز دندانی پیچیده نیز تحت تاثیر توانایی بیمار در حفظ بهداشت دهان قرار می‌گیرد.
بیمارِ دچار محدودیت حرکتی، برای انتقال از ویلچر به یونیت دندان‌پزشکی و برخاستن از یونیت نیاز به کمک فیزیکی دارد. قبل از اقدامات دندان‌پزشکی باید میزان اختلال عملکرد حرکتی بیماران ارزیابی شود، چرا که شدت نقص حرکتی بیماران طرح درمان را دیکته می‌کند. بیماران دارای نقص حرکتی و عوارض بینایی مزمن ASA III در نظر گرفته می‌شوند. بیمارانی که اسپاسم و نقص حرکتی کمتری دارند درمان دندان‌پزشکی معمول را دریافت می‌کنند، اما در دوره‌های بازگشت و عود (relapsing) بیماری، به علت محدودیت حرکتی و مشکلات احتمالی راه هوایی تنها با مشورت پزشک اقدامات اورژانس دندان‌پزشکی برای بیماران انجام می‌شود. این اقدامات نیز با توجه به ملاحظات مربوط به داروهای مصرفی به خصوص کورتیکواستروئیدها انجام می‌شود.
اختلالات روان‌پزشکی و مشکلات ارتباطی در فاز پیشرفته ناشایع نیست. جهت ارزیابی خطر می‌توان در رابطه با حرکات غیرقابل کنترل، همکاری ضعیف یا مشکلات ارتباطی از پزشک معالج مشورت گرفت. باید در نظر داشت که به علت حرکات غیر ارادی فک پایین و دردهای فکی صورتی ممکن است طرح درمان دندان‌پزشکی تحت تاثیر قرار بگیرد. جهت مشخص کردن موقعیت دردهای فک و صورت، قبل از کشیدن یا درمان ریشه دندان‌ها، تمامی ابزارهای تشخیصی دندان‌پزشکی باید استفاده شود تا درمان‌های غیرضروری دندانی انجام نشود.
با توجه به خستگی عصرگاهی بهترین زمان اقدامات دندان‌پزشکی ملاقات کوتاه مدت صبح‌گاهی است. بعضی از بیماران دارای درگیری راه‌های هوایی، دچار نواقصی در رفلکس‌های حفاظتی می‌شوند. باید توجه داشت که بیماران مبتلا به MS شدید بهتر است در موقعیت کاملا سوپاین درمان نشوند، چون می‌تواند موجب اختلال در تنفس شود. در صورتی که بیمار توانایی تنفس از راه بینی را داشته باشد استفاده ار رابردم مفید است.
در نقص عملکرد بارز، بیماران گاه به اتاق عمل و بیهوشی نیاز دارند، زیرا درمان در مطب را نمی‌توانند تحمل کنند. به طور کلی بی‌حسی موضعی ممکن است با احتیاط‌های معمول انجام شود (در صورت عدم ابتلا به سایر بیماری های سیستمیک). استفاده از نیتروس اکساید در این بیماران به علت افزایش دمیلینه شدن رشته‌های عصبی منع تجویز دارد. مشاوره با متخصص قبل از آرام‌بخشی توام با هوشیاری یا بیهوشی عمومی به علت خطرات همراه با کاهش تهویه و کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها الزامی است.
در پایان باید افزود که تداخلات داروهای MS با داروهای دندان‌پزشکی و سایر مشکلات سیستمیک و داروهای مصرفی بیمار نیز باید در طرح درمان مد نظر قرار بگیرد. همان طور که می‌دانیم بسیاری از بیماران چندین بیماری سیستمیک را به طور همزمان دارند که مسلما طرح‌ریزی درمان را دشوارتر می‌سازد. با توجه به شیوع روزافزون این بیماری در جوامع مدرن، دندان‌پزشکان باید با معاینات اعصاب مغزی و علائم و نشانه‌های MS آشنایی یافته و آگاهی بیشتری در رابطه با عوارض و تداخلات داروهای مصرفی بیماران MS در دندان‌پزشکی پیدا کنند.

منبع: دندانه