بررسی حقوقی مساله حق‌ کپی‌رایت درباره کتاب‌های مرجع دندان‌پزشکی در گفتگو با محمد صالح نیکبخت، حقوقدان و وکیل دادگستری

تدوین کتاب‌های مرجع دندانپزشکی از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۹۲ با همکاری حدود ۵۰۰ نفر از اساتید دانشگاه در ۱۴ جلد آغاز شد. این مجموعه کتاب که با هدف یک‌دست کردن منابع آموزشی دانشجویان دندان‌پزشکی و همچنین تهیه مرجع آزمون‌های دستیاری و دانش‌آموختگان خارج از کشور تدوین شده‌، بنا بر نظر گروهی از صاحب‌نظران دانشگاهی در واقع گردآوری و ترجمه منابع خارجی حوزه دندان‌پزشکی است. جالب اینکه در حالی که ایران به کنوانسیون رعایت حق کپی‌رایت نپیوسته است، وزارت بهداشت حق انتشار این اثر را برای خود محفوظ اعلام کرده و هرگونه استفاده از محتوای آن توسط موسسات آموزشی و ناشران کتاب‌های دندان‌پزشکی را منوط به اجازه از صاحب اثر دانسته است.
موضوع دوگانه حق صاحب اثر درباره کتاب‌های ملی دندان‌پزشکی ما با بر آن داشت تا در گفتگو با «محمد صالح نیکبخت» حقوقدان و وکیل سرشناس دادگستری، مسائل حقوقی پیرامون این مجموعه کتاب و نکات مربوط به حق کپی‌رایت آن را بررسی کنیم.

دندانه: آقای نیکبخت! با توجه به اینکه کشور ما به کنوانسیون «برن» در مورد رعایت حق کپی‌رایت، نپیوسته است، آیا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌تواند استفاده از محتوای کتب ملی مرجع دندانپزشکی تحت هر عنوان را نیازمند کسب اجازه از صاحب اثر بداند؟
محمد صالح نیکبخت: اگرچه کشور ما به حق کپی‌رایت نپیوسته است اما ما قانونی در کشور داریم که بر اساس آن کسی بدون اجازه صاحب اثر نمی‌تواند از آن استفاده کند.
بنابراین این اقدام وزارت بهداشت و درمان در راستای حق کپی‌رایت نیست، بلکه بر اساس قانون رعایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان است که بر اساس آن صاحب اثر می‌تواند عنوان کند که کسی بدون ذکر منبع یا به‌صورت کلی و جزیی نمی‌تواند از آن کتاب استفاده کند. همچنین کسی نمی‌تواند آن اثر را تجزیه و از آن استفاده اختصاصی کند و یا بدون ذکر منبع کدهایی از آن را در کتاب‌ها، نوشته‌ها و یا جزوه‌ها بیاورد.

دندانه: تهیه و انتشار کتاب‌های کمک آموزشی نیز منوط به اجازه صاحب اثر خواهد بود؟
محمد صالح نیکبخت: بله بر اساس این قانون کسی نمی‌تواند بدون اجازه کتاب کمک آموزشی بر اساس آن بنویسد؛ زیرا ممکن است کتاب اصلی را از حیز انتفاع صاحب اثر خارج کند، بنابراین در صورت نوشتن کتاب کمک درسی ناشر و صاحب تالیف ضرر می‌کنند.

دندانه: با توجه به اینکه برخی معتقدند این کتاب بیشتر گردآوری و ترجمه منابع خارجی است باز هم این قانون در مورد آن صدق می‌کند؟
محمد صالح نیکبخت: اگر محتوای این کتاب در ابتدا منابع پراکنده و یا به زبان دیگر بوده‌ باشد اینکه یک مولف این مطالب پراکنده را به صورت یک مجموعه ترجمه، منظم و بر اساس موضوع خاصی باب باب کرده‌است ،خود به خود برای تالیف کننده ایجاد حق می‌کند و در این راستا نمی‌توان بدون اجازه از آن استفاده کرد .اما هر کس دیگری نیز می‌تواند برود و از اصل این منابع دوباره استفاده کند و دست به ترجمه و گردآوری آنها بزند.

دندانه: آیا مولفان و ناشران خارجی که در این کتاب از مطالب آنها استفاده شده‌، می‌توانند علیه مولف شکایت کنند؟
محمد صالح نیکبخت: بله می‌توانند شکایت کنند، البته باید بیایند در داخل کشور ما و بر اساس قوانین ما شکایت کنند. در محاکم بین اللملی نیز می‌تواند شکایت کنند اما حکم آن را نمی‌توانند در ایران اجرا کنند مگر اینکه وزارت بهداشت حسابی در بانک‌های آن کشور داشته باشد که بتوانند آن را توقیف کنند. البته اینکه در مجامع حقوقی کشوری مانند امارات شکایت بکنند که آنها هم حکم‌های ما را در کشورشان اجرا می‌کنند و ما هم حکم آنها را در کشور اجرا می کنیم، شاید در این صورت نیز اقامه دعوی شان موثر واقع شود.

دندانه: به طور کلی برای نوشتن کتاب‌های مرجع که نیاز به استفاده از منابع دیگر است چگونه باید عمل کرد تا مشکل حقوقی پیش نیاید؟
محمد صالح نیکبخت: باید حتما در تالیف این کتاب‌ها ذکر منبع با دستورالعمل رسمی که برای رفرنس دادن وجود دارد مانند نوشتن نام مولف، نام ناشر، نام مترجم، اینکه از کدام جلد استفاده‌شده است و… رعایت شود،استفاده از عکس و تصویر نیز مصداق همین مساله است و باید با ذکر منبع از آن استفاده شود و اجازه صاحب اثر نیاز نیست.

منبع: دندانه