۱۴کتاب و یک سال حاشیه
دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی وزارت بهداشت از تابستان سال ۹۲ و همزمان با تغییر ساختار مدیریتی در بدنه وزارت بهداشت سیاستهای تازهای برای ساماندهی آموزش دندانپزشکی در ایران در پیش گرفت. یکی از این سیاستها طرح تدوین کتابهای مرجع برای دوره عمومی دندانپزشکی در ایران بود که از آنها با عنوان «کتاب ملی» یاد میشود.
اولین بار در روزهای پایانی تابستان ۹۴ بود که خبر تدوین کتابهای مرجع دندانپزشکی به شکل فراگیر رسانهای شد. با رسیدن مهر ۹۴ و اعلام منابع آزمون دستیاری دندانپزشکی سال ۹۵ جامعه دندانپزشکی فهمدید که باید کتابهای تازه تالیف را به عنوان اصلیترین رکن آموزش دندانپزشکی در سالهای بعد جدی بگیرند. اما عجله دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی در گنجاندن این کتابها در فهرست منابع آزمون کار دست آنها داد. اشتباه محاسباتی در زمان انتشار و عرضه کتابها موجب عقبنشینی دبیرخانه در برابر اعتراضهایی شد که نسبت به فهرست منابع آزمون دستیاری۹۵ آغاز شده بود. این عقبنشینی هزینه سنگینی برای مدیران حوزه آموزش دندانپزشکی وزارت بهداشت داشت و صورت کتابها را برای اولین مواجه با جامعه دندانپزشکی به شدت تخریب کرد.
اما کتابهای مرجع دندانپزشکی چیستند؟ تلاش کردیم در چهل جمله کلیدیترین اطلاعات درباره این کتابها را به شما منتقل کنیم:
۱- کتب مرجع دندانپزشکی در ۱۲رشته مختلف دندانپزشکی تدوین شده و دارای ۱۴جلد است.
۲- پروزه تدوین کتابهای مرجع از آذرماه ۹۲ آغاز شد و در تابستان ۹۴ به شکل غیر رسمی رونمایی شد.
۳- با توجه به تغییر کوریکولوم آموزشی رشته دندانپزشکی طی سالهای اخیر تلاش شده است کتابها با حداکثر انطباق با این کوریکولوم تدوین شوند.
۴- یکی از جملههای داغ درباره این کتابها صحبت دبیر شورای آموزش دندانپزشکی بود که از این پروژه به عنوان تلاشی جهت کسب مرجعیت علمی دندانپزشکی در منطقه یاد کرد. یکی از جملات کلیشهای مدیران دولتی که تا امروز کمتر محقق شده است.
۵- مشخص نیست از چه زمانی پیشوند «ملی» جلوی نام کتابهای مرجع دندانپزشکی قرار گرفت. با توجه به سرانجام نهچندان روشن تمام پروژههای ملی در کشور، ملی لقب گرفتن این کتابها موجب پیشداوری و بروز نگرانی درباره کیفیت و عاقبت این پروژه شد.
۶- ساختار تشکیلاتی برای این پروژه به این ترتیب بود: دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی، کمیته ۳ نفره اجرایی، دبیران کمیتههای راهبردی و نویسندگان.
۷- ضوابط تدوین کتب و همچنین ضوابط انتخاب نویسندگان از میان داوطلبان در جلساتی با حضور دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و دبیران این کمیتههای راهبردی مشخص شد و در ضمن کمیته نظارت بر تدوین کتب که اعضای آن را ۳نفر از همین دبیران تشکیل میدادند در همین زمان تشکیل شد.
۸- حدود ۵۰۰ نفر از اساتید و محققان دندانپزشکی کار تدوین کتاب را بر عهده داشتند.
۹- تدوین کتابها از اردیبهشت ۹۳ به شکل رسمی آغاز شد.
۱۰- این کتب به عنوان منبع اصلی تدریس و مطالعه دانشجویان رشته دندانپزشکی در تمامی دانشکدههای دندانپزشکی کشور تدوین شده و بناست مرجع آزمون دستیاری و آزمونهای مختلف دندانپزشکی نظیر جایابی و ملی باشند.
۱۱- جهت تسریع در بازنگری کتب کمیتهای متشکل از ۷ نفر از اساتید محقق دانشگاهی و دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی آغاز به کار نمود تا زمینه مساعد رفع نقایص احتمالی کتب و بهروزرسانی منابع در چاپ بعدی فراهم شود.
۱۲- دانشگاه علومپزشکی مشهد، بهعنوان قطب تکنولوژی آموزش پزشکی کشور، مسئولیت ویرایش ادبی و گرافیکی کتب را قبول کرد و برای انجام آن قراردادی بین دانشگاه مشهد و معاونت آموزشی وزارت متبوع منعقد شد.
۱۳- در مراسم اختتامیه هفدهمین همایش آموزش پزشکی و جشنواره شهید مطهری در۱۲ اردیبهشت ۹۵ در محل سالن همایشهای رازی برگزار شد با حضور وزیر بهداشت از مجموعه کتابهای مرجع دندانپزشکی عمومی رونمایی شد.
۱۴- مجموعه کتابهای مرجع دندانپزشکی موفق شد در هفدهمین همایش آموزش پزشکی و جشنواره شهید مطهری که مهمترین جشنواره در عرصه آموزش علوم پزشکی کشور است، جایزه گرفت.
۱۵- در ابتدا بنا بود کتابهای مرجع دندانپزشکی به شکل آنلاین و انحصاری در سایت صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت به آدرس eshop.srd.ir به فروش برسند. اما در ادامه برخی ناشران مانند انتشارات رویانپژوه نیز در فروش آنلاین کتاب مشاکرت کردند.
۱۶- در مهر ۹۴ مرکز سنجش آموزش پزشکی در اطلاعیهای اعلام کرده است کتابهای مرجع را به عنوان بخشی از منابع آزمون دستیاری ۹۵ اعلام و تاکید کرد که تا ۲۵درصد سوالات آزمون دستیاری از کتب مرجع ملی خواهد بود.
۱۷- کتابهای مرجع در حالی به عنوان بخشی از منابع آزمون دستیاری دندانپزشکی سال ۹۵ اعلام شد که تنها دو جلد از این مجموعه منتشر و آماده عرضه شده بود و هنوز اکثر جامعه دندانپزشکی کشور از کم و کیف آنها بیاطلاع بودند.
۱۸- سیاست تدوین کتابهای مرجع و اضافه شدن کتابها به فهرست منابع آزمون دستیاری سال۹۵ اعتراض گستردهای را در میان جامعه دانشگاهی و دانشجویی برانگیخت.
۱۹- تلاش برای بومی کردن علم دندانپزشکی در کشوری که سهم چندانی در تولید علم دندانپزشکی در دنیا ندارد یکی از مهمترین ارکان اعتراضها بود.
۲۰- حذف بخش خصوصی از جریان تولید و انتشار کتابهای مرجع و دولتی کردن پروژه وجه دیگری از اعتراضها بود که کیفیت و تداوم این پروژه را زیر سوال میبرد. هرچند مدیران وزارتخانه دلایل موجه خود را برای این تصمیم داشتند.
۲۱- در حالی که مدیران از کیفیت محتوایی کتابها و به روز بودن منابع تدوین کتاب میگفتند برخی از اعضای هیات علمی که درگیر تدوین این کتابها بودند از آن به عنوان درسنامه و جزوه تایپ شده اساتید یاد میکردند.
۲۲- انتقاد بر اصرار دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی بر منبع قراردادن کتابهای مرجع پیش از تدریس در دانشگاهها ترجیع بند جملات معترضان این کتابها بود.
۲۳- افزایش ناگهانی حجم منابع و ابهام در مورد عرضه به موقع کتابها یکی از بزرگترین نگرانیهای داوطلبان آزمون دستیاری۹۵ بود.
۲۴- دو هفته پس از اطلاعیه سازمان سنجش آموزش پزشکی در منبع قرار گرفتن کتابهای مرجع در آزمون دستیاری۹۵، فهرست منابع آزمون تصیح شد و کتابهای ملی از لیست منابع حذف شدند.
۲۵- حذف کتابهای مرجع درست در روزی رسانهای شد که معترضان مقابل ساختمان وزارت بهداشت دست به تحصن اعتراضی زدند. البته مدیران هرگونه ارتباط میان این تجمع و آن تصمیم را تکذیب کردند.
۲۶- آماده نشدن کتابها در بازه ۹ ماهه تا آزمون دستیاری دلیل حذف کتابهای مرجع از منابع آزمون دستیاری۹۵ اعلام شد.
۲۷- در حال حاضر امکان خرید ۱۲ کتاب از این مجموعه فراهم است و هنوز تاریخ انتشار دو جلد دیگر مشخص نشده است.
۲۸- کتابهای مرجع بین ۱۶ تا ۴۰ هزار تومان قیمت دارند که با توجه به نرخ تورم سال ۹۵و مقایسه با قیمت کتابهای مشابه تقریبا مجانی به فروش میرسند!
۲۹- در تدوین، چاپ و انتشار کتب ملی بهجز هزینه چاپ و توزیع، هزینه دیگری صرف نشده است و نویسندگان هم هیچوجهی دریافت نکردهاند تا کتابها با کمترین قیمت به دست دانشجویان برسند. درصورتیکه اگر قرار بود این کارها در بخش خصوصی انجام شود، قطعاً بسیار بیشتر از این هزینه میشد و بهتبع آن قیمت کتابها افزایش مییافت که خواسته ما نبود.
۳۰- طرح جلد کتابهای مرجع ملی دندانپزشکی دارای یک یونیفرم ثابت است؛ هر کتاب دارای یک رنگ واحد است و چهارده حرف تعبیه شده در عطف کتاب در کتنار هم عبارت «مرجع دندانپزشکی» را تشکیل میدهند. در طراحی جلد تلاش شده است تا با استفاده از خطوط و اشکال اسلامی و ایرانی «ملی بودن» و «ایرانی بودن» کتابها بازتاب داده شود. اما هیچ نشانی از محتوا و مضمون این مجموعه کتابها یعنی «دندانپزشکی» در طراحی یونیفورم به چشم نمیآید.
۳۱- در پشت جلد این کتابها قید شده است: کلیه حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و هرگونه استفاده از محتوای کتاب تحت هر عنوان نیازمند کسب اجازه از صاحب اثر است. بدینترتیب بخش خصوصی و موسسات آموزشی و انتشاراتی از انتشار هرگونه جزوه، خلاصه یا درسنامه از کتابهای مرجع دندانپزشکی منع شدهاند.
۳۲- اگرچه هنوز فهرست منابع آزمون دستیاری سال ۹۶ اعلام نشده است اما هیچ شکی از حضور کتابهای مرجع در فهرست منابع وجود ندارد. هرچند هنوز سهم این کتابها از تعداد سوالات آزمون مشخص نشده است.
۳۳- یکی از اتفاقات جالب توجه تغییر موضع ناشران و موسسات بخش خصوصی جر جریان انتشار کتابهای مرجع است که یکی از مخالفان اصلی انتشار کتابهای ملی در سال ۹۴ بودند اما در چرخشی تاملبرانگیز در تابستان ۹۵ به جرگه حامیان این کتابها پیوستهاند و بیشتر از وجوه مثبت و کارکردهای این مجموعه میگویند.
۳۴- موسسات آموزش و آمادگی آزمون دستیاری دندانپزشکی ترجیح دادهاند کلاسهای خود را با تدریس کتابهای مرجع آغاز کنند زیرا هنوز بود و نبود و سهم دیگر منابع علمی در آزمون دستیاری۹۶ مشخص نیست.
۳۵- داوطلبان آزمون دستیاری ۹۶ تلاش کردهاند با بهراه انداختن یک جریان اعتراضی جلوی ورود کتابهای مرجع به فهرست منابع آزمون را بگیرند اما به نظر نمیرسد رایزنی و تلاش آنها به نتیجه خاصی برسد.
۳۶- درحالی که ده ماه تا زمان برگزاری آزمون دستیاری سال ۹۶ باقی مانده است هنوز ۲ جلد از مجموعه ۱۴ جلدی کتابهای مرجع به دست داوطلبان آزمون نرسیده است.
۳۷- متوقف شدن سیاست حمایت از کتابهای مرجع ملی با تغییر مدیران وزارت بهداشت یکی از بزرگترین نگرانیها درباره سرانجام این پروژه است.
۳۸- بازنگری کتابهای مرجع و ارایه ویرایشهای جدید و بهموقع از این مجموعه یکی از مهمترین انتظارات از این پروژه است که کمیته تدوین کتابها آن را با جدیت دنبال میکنند.
۳۹- ارایه کتابهای مرجع به شکل e-book یکی از احتمالاتی است که برای ویرایشهای جدید متصور است. بدین ترتیب جدا از کاهش هزینه تولید و عرضه کتابها، امکان ارایه سریعتر و با کیفیتتر این مجموعه تقویت میشود.
۴۰- برخی صاحبنظران توصیه میکنند با توجه به قرار گرفتن کتابهای مرجع به عنوان منابع آموزش و آزمون دندانپزشکی، در حال حاضر بهتر است در عوض بحث درباره موجودیت این کتابها، درباره زمینههای ارتقاء و تثبیت این پروژه گفتگو شود.
منبع: دندانه